MANIPULACJA - Jak ją wykryć, jak działa, jakie przyjmuje formy i jak sobie z nią poradzić...

Manipulacja

Manipulacja ma wiele twarzy i odmian. Zwykle samo słowo "manipulacja" budzi w nas negatywne emocje, gdyż kojarzy się z podświadomym przymusem, wykorzystaniem, oszukiwaniem, kłamstwem lub skłanianiem nas do rzeczy, których później będziemy żałowali. Manipulacja jest jedną z możliwości skłonienia nas przez manipulatora do zrobienia czegoś, czego byśmy nie chcieli zrobić, będąc świadomym skutków, konsekwencji lub mając coś innego do wyboru. Reglamentacja informacji sprawia, iż możemy jej ulec, gdyż brakuje nam w danym momencie wiedzy, która umożliwiłaby nam logiczne i korzystne rozpatrzenie sprawy. Manipulacja pojawia się wszędzie tam, gdzie są potrzeby ludzkie, konflikt interesów i egocentryzm. Brak świadomości działania manipulacji i jej różnych "trików" i "technik" sprawia, iż możemy zostać jej ofiarami, będąc nieświadomi jej oddziaływania na nas. Ten wykład ma na celu przybliżenie różnych destruktywnych (dla adresata manipulacji) technik manipulacji, a przez to danie możliwości obrony przed nimi, a przynajmniej możliwości ich rozpoznania. Warto pamiętać, iż destruktywną manipulację stosują ludzie o egocentrycznych zamiarach, więc jeśli dostrzegamy w postępowaniu kogoś wiele egocentryzmu (nawet na innym polu działania) możemy się spodziewać, iż taka osoba będzie próbowała nas zmanipulować. Z drugiej strony nie wszędzie, gdzie są potrzeby ludzkie, mamy do czynienia z perfidną manipulacją i próbą wykorzystania nas, gdyż warto pamiętać o tym, iż każdy z nas ma potrzeby, które potrzebuje, chce a nawet musi zaspakajać, żeby żyć i dążyć do pewnych celów. Pytanie - na ile potrafimy współpracować z innymi ludźmi, żeby przy okazji zaspokajania własnych potrzeb, dostrzegać i zaspokajać również potrzeby innych ludzi. Współpraca zaś umożliwia realizację naszych potrzeb, lecz nie kosztem innych, a często nawet można tak zaprojektować współpracę, iż wysiłek w nią włożony zaowocuje dużo większymi korzyściami niż tylko wynikające z postawionych celów. Manipulator zaś ma na celu głównie własne potrzeby i cele, zaś nasze są tylko pozorne lub zaspokaja nasze mało istotne potrzeby w stosunku do swoich własnych, a czasami nawet okazuje się, że nawet te obiecane nie zaspokoi, lecz perfidnie nas wykorzysta i oszuka. Ten wykład uświadomi ci, na jakie zachowania warto zwracać uwagę, żeby nie paść ofiarą takiej manipulacji...

Możemy poświęcić swój czas i energię na naukę współpracy i skutecznej motywacji innych albo na naukę manipulacji i skutecznego wykorzystywania innych. Wybór należy do ciebie. Skutki wyboru również...

Niezależnie od tego czy chcemy z innymi współpracować czy nimi manipulować, niezbędna jest umiejętność dostrzegania potrzeb innych ludzi. W przypadku współpracy, będziemy dążyli do ich zaspokajania, zaś manipulator wykorzysta je do zaspokojenia swoich. Manipulator skłania się do rywalizacji i konkurencji, chętnie wykorzysta pozycję, przymus i władzę, a jak ich nie ma, wtedy spryt, zaskoczenie i podstęp.

Manipulator i ofiara

Słowo "manipulacja" pochodzi od łacińskiego słowa "manus" (ręka), a więc oznacza trzymanie kogoś w ręku i sterowanie nim niczym marionetką. Osobę przeprowadzającą manipulację nazywamy "manipulatorem". Osobę docelową dla manipulacji nazywamy zwykle "ofiarą", gdyż najczęściej ponosi jakąś stratę na skutek sztuczek, chwytów, sprytu i oszustw manipulatora. Manipulator wyznacza sobie zwykle jakiś cel, który chce osiągnąć dzięki zaangażowaniu ofiary. Manipulacja stosowana jest przez osoby egocentryczne, które nie mogą w danej sytuacji zastosować przymusu lub uważają, że manipulacja będzie mniej kosztowna, gdyż w przypadku przymusu konieczny jest ciągły nadzór, a w przypadku manipulacji można przekonać ofiarę, żeby działała na swoją szkodę i na korzyść manipulatora z własnej woli. Ponadto przymus, presja itp. są obecnie tępione przez normy społeczne, prawo i etykę, a więc coraz trudniej je stosować tym, którzy by chcieli z nich skorzystać. Zamiast nich rozwijają się różne techniki manipulacyjne, które rosną jak grzyby po deszczu. Czy wykorzystywanie innych przez manipulatorów i osoby stosujące przymus przyczynia się do rozwoju naszej cywilizacji czy wręcz odwrotnie blokuje jej rozwój przenosząc zasoby i dobra z jednych osób na inne?

Schemat manipulacji

Jak działa manipulator? Często powtarza się pewnie schemat:

  1. Określenie celu manipulacji.
  2. Wybór osoby docelowej za pośrednictwem której cel może zostać osiągnięty.
  3. Pewna technika wpływu, perswazji, nastawiania i przekonywania osoby docelowej (zależne od stosowanej manipulacji).
  4. Przejęcie działania nad ofiarą, celem osiągnięcia zaplanowanego celu.

Przed manipulacją mamy szansę się obronić, jeśli rozpoznamy rodzaj wpływu manipulatora na nas (krok 3). Jeśli rozpoznamy manipulację, zwykle nie warto tego pokazywać po sobie, lecz poczekać, aż manipulator przejdzie do kroku 4 i wtedy zaskoczyć go i zniweczyć plan jego działania, a przy okazji dowiedzieć się, na czym mu tak bardzo zależało i do czego nas chciał skłonić. Wtedy będziemy znali też jego czuły punkt i łatwiej przyjdzie nam się z nim rozprawić. Lecz uwaga, gdyż sprytny i doświadczony manipulator będzie próbował(a) najpierw przetestować swój wpływ na nas na czymś błahym, zanim przejdzie do ostatniej i kluczowej dla niego/niej fazy.

Radzenie sobie z manipulacją

Rozpoznanie niektórych manipulacji jest trudne, gdyż manipulatorzy stosują często podobne strategie jak ludzie o dobrych i szczerych zamiarach. Warto więc obserwować skłonność do współpracy, egocentryczne zachowania, które mogą być wskazówką do zwiększenia czujności. Warto sobie też zadać pytanie, czy dana osoba ma powód, żeby stosować i wykorzystać manipulację oraz jaki on może być? Co może dzięki temu osiągnąć? Z drugiej strony nie warto patrzyć na wszystkich przez pryzmat manipulacji, jeśli widoczne są pozytywne zamiary i widoczna jest chęć współpracy i zjednoczenia. Warto natomiast zachęcać innych do współpracy i wskazywać im na taką możliwość, gdyż wtedy będą mieli mniejszą motywację do sięgania po destruktywne metody zaspokajania własnych potrzeb i interesów.

Wskazówki manipulacji

Manipulacja ze względu na swój cel ma za zadanie tak "zaprogramować" ofiarę, żeby ta posłusznie i z przekonaniem, że robi coś dobrego (dla siebie lub innych), wykonała perfidny plan manipulatora, często szkodząc sobie lub innym albo będąc wykorzystaną do realizacji pewnego zadania bez zysku lub innych pozytywnych, a często obiecanych skutków dla siebie.

Wbrew pozorom człowieka można "zaprogramować" prościej niż komputer! Czasami wystarczy jedno słowo lub gest, żeby zmienić program, według którego będzie dany człowiek dalej postępował. Wytrawny manipulator dobrze o tym wie, więc może z łatwością wpływać na zachowania osób nieświadomych tego zagrożenia. Dobry manipulator jest dobrym psychologiem i rozumie sposób działania ludzkiej psychiki w obszarze niezbędnym do przeprowadzenia manipulacji.

Wiele technik manipulacji wykorzystuje unikalność, cechę, którą bardzo "lubi" nasz umysł w kontekście sposobu tworzenia się nowych skojarzeń. Unikalność sprawia, iż bardzo szybko zapamiętujemy pewne skojarzenia. Wystarczy np. kilka pierwszych nut/dźwięków piosenki, żebyśmy byli w stanie odtworzyć całą resztę z pamięci (bez wysiłku) - to przykład unikalnego podkładu muzycznego.

Jak działa unikalność?

Chcecie sprawdzić? Załóżmy, że macie jakąś bardzo ważną sprawę do załatwienia po powrocie do domu (ze szkoły, z uczelni, z pracy, z wakacji itp.), o której na pewno nie chcielibyście zapomnieć, a o której potrzebujecie sobie natychmiast przypomnieć po powrocie bez otwierania komputera. Równocześnie zależy Wam na tym, żeby nikt inny nie mógł np. przeczytać to, o czym chcecie sobie przypomnieć, np. o prezencie dla tej osoby, rocznicy itp., więc zapisanie sobie tego na kartce na biurku, nie wchodzi w rachubę. Ponadto nie znacie dokładnie godziny/dnia swojego powrotu, więc nie możecie sobie też ustawić "budzika" np. w komórce! PROPOZYCJA: Spróbujcie np. na swoim biurku ustawić 2 lub 3 przedmioty w bardzo nietypowy (unikalny) sposób, np. dwa długopisy w kształcie jakiejś litery lub cokolwiek innego (np. jeden przedmiot położony w bardzo nietypowy sposób lub w nietypowym dla niego miejscu), co zwykle nie robicie lub nigdy nie robiliście, oraz w trakcie robienia tej unikalnej kombinacji ustawienia całkiem zwykłych (nieunikalnych) przedmiotów, pomyśleć o tym, o czym chcielibyście sobie przypomnieć natychmiast po powrocie. Nie trzeba tego powtarzać ani się jakoś szczególnie wysilać, żeby zapamiętać, wystarczy tylko raz o tym pomyśleć w trakcie robienia tego unikalnego znaku. Gwarantuję, iż jeśli powrócicie z wczasów nawet po 2 tygodniach i zobaczycie na swoim biurku dwa długopisy ułożone nietypowo (unikalnie), wtedy natychmiast przypomnicie sobie o tym, na czym wam zależało!

Po przeprowadzeniu tego ćwiczenia zrozumiecie, jak proste jest zaprogramowanie samego siebie oraz innych! Można z tego korzystać w dobrym celu (j.w.), lecz również w perfidny i bardzo egoistyczny sposób, programując innych, więc uważajcie, żeby was nie zaprogramowano!

Czy są jeszcze jakieś inne sposoby programowania siebie lub innych?

Jak rozpoznać, że ktoś próbuje nas zaprogramować?

Tak, są - jest ich wiele! Kolejnym sposobem jest powtarzanie czegoś (niekoniecznie tak unikalnego), ale na tyle długo, żeby w naszym umyśle "nadpisały się" słabsze ścieżki skojarzeniowe. To typowy przykład kucia czegoś na pamięć..., ale nie tylko. Można coś powtarzać w bardziej unikalnym kontekście, wtedy dużo szybciej zostanie skojarzone i zapamiętane pod warunkiem, że ten unikalny kontekst będziemy mieli przy sobie (np. melodię), gdy będziemy chcieli sobie o tym czymś przypomnieć.

Można zauważyć, iż unikalność ułatwia zapamiętywanie, a więc im bardziej kontekst jest unikalny, tym prościej i szybciej możemy coś zapamiętać, a następnie dzięki niemu sobie to coś przypomnieć. Jak się okazuje unikalne wcale nie muszą być obiekty (materialne lub niematerialne) wykorzystywane do tworzenia takich skojarzeń, wystarczy zastosować unikalną kombinację nieunikalnych (powszechnych) obiektów.

Nie ma się więc co dziwić, iż manipulatorzy będą próbować zastosować możliwie unikalne obiekty lub unikalne kombinacje powszechnych obiektów w celu zaprogramowania swoich ofiar (potencjalnie nas), gdyż im zależy na tym, żebyśmy bez zbytniego powtarzania nam czegoś, szybko skojarzyli pewne rzeczy, które mamy sobie przypomnieć w dogodnej dla nich chwili. Jeśli ponadto nie będziemy pamiętali, na jakiej podstawie takie skojarzenie powstało w naszej głowie (bo nie było często powtarzane przez manipulatora), wtedy zwykle przypiszemy ów "cud" naszej intuicji i będziemy przekonani, iż jeśli nam właśnie nasza intuicja wskazała takie skojarzenie, to jest ono właściwe, gdyż pochodzi z nas i naszej "suwerennej" i "nieprzymuszonej" woli... i to jest "nasz" pomysł na rozwiązanie tej sytuacji a nie osoby, która to wszystko w nas "zaprogramowała"...

Czy już dostrzegacie na czym polega programowanie ofiary tak, żeby myślała, że robi coś z własnej, nieprzymuszonej woli? O żeby to robiła z dużym zaangażowaniem realizując "swój" pomysł?

Wiele technik manipulacji korzysta z unikalności (te bardziej sprytne), niektóre również z powtarzania. (np. technika aktualizacji, reklamy telewizyjne, bilbordy)

Technika aktualizacji (przypominania)

Ludzki umysł nie jest w stanie zapamiętać wszystkiego i wszystkich, lecz pamięta tylko wybrane, najbardziej intensywne, mocno oddziałujące na emocje (pozytywnie lub negatywnie), najważniejsze (z punktu widzenia potrzeb) lub często powtarzające się bodźce. Manipulator może więc próbować wejść w tą grupę naszych skojarzeń poprzez częste przypominanie nam o sobie, o kimś lub o czymś, na czym mu zależy - krótko mówiąc "aktualizuje" (przypomina) nam o sobie, o kimś lub o czymś w zależności od celu manipulacji.

Celem takiej aktualizacji może być wiele różnych spraw:

Ludzie mają zwykle większe zaufanie do osób, które wydaje im się, że znają, niż do osób nie znanych, których zachowanie i reakcje trudniej im przewidywać, a więc "aktualizacja" może spowodować wrażenie, że ofierze manipulacji wydawać się może, że zna manipulatora, więc może go obdarzać większymi względami, zaufaniem i go promować w różnych sytuacjach.

Do aktualizacji dochodzi również w naturalny i niemanipulatywny sposób, gdy dwie osoby są bliskie sobie, lubią się, są na podobnych stanowiskach, zajmują się podobnymi sprawami, współpracują ze sobą itp. Manipulator zaś dąży do aktualizacji siebie wobec pewnej osoby, próbując zarazem uniemożliwić taką aktualizację innym, gdyż na takim tle działania, to on najbardziej będzie się kojarzył osobie docelowej jako najbliższy współpracownik, walcząc o zaufanie ofiary, którą w pewnym momencie wykorzysta. Manipulator będzie więc sztucznie aranżował "przypadkowe" spotkania, żeby utkwić w pamięci swoje ofiary oraz będzie eliminował potencjalnych konkurentów i próbował im uniemożliwić taką "aktualizację", na ile to tylko możliwe.

Dla manipulatora jest korzystne, gdy jego aktualizacja następuje w pozytywnych okolicznościach, gdyż tak się będzie kojarzył. Może więc dbać o to, żeby stwarzać w momencie swojej aktualizacji pozytywną (np. humorystyczną) atmosferę. Z drugiej strony może dokonywać negatywnej aktualizacji swoich konkurentów, żeby potencjalnej ofierze kojarzyli się negatywnie. Takie postępowanie wymaga oczywiście zaplanowania, sprytu i perfidnego wyrafinowania.

Technika atrakcyjności (przyciągania)

"Atrakcyjny" pochodzi od łacińskiego słowa "attrahere" (przyciągać), a więc przyciągający. Ludzi zwykle przyciąga to, co może zaspokoić ich potrzeby, niezależnie od tego, czy tak się w przyszłości stanie. Naturalnie przyciąga piękno, dobro, radość, miłość, życzliwość, współpraca itd. Celem manipulatora jest zaś przyciągnięcie ofiary celem jej wykorzystania. Przyciąga ją zwykle przez obietnicę czegoś, czego zwykle później nie spełni, albo nawet nie obiecuje tylko insynuuje coś tak, żeby ofiara manipulacji myślała, że coś pozytywnego dla niej się stanie. Co ludzi przyciąga? Podobieństwa w zachowaniu, wyglądzie, wartościach, poglądach, przekonaniach, wierze, hobby, charakterze, usposobieniu itd. Ponadto miłe jest, gdy ktoś nas wyręcza w czymś, czego nie lubimy robić, a więc nas w pewnym sensie uzupełnia. Przyciągać mogą też różnego rodzaju wyjątkowe cechy, talenty, uzdolnienia, możliwości. Miłe jest, gdy ktoś postępuje niejako zgodnie z naszą wolą (w sposób pożądany). Ludzie lubią też respekt wobec ich wypowiedzi, poglądów i ocen. Osoby zrównoważone, szczęśliwe, mające poczucie własnej wartości są również przyciągające i wyszukiwane. Manipulator może sztucznie zwiększać swoją atrakcyjność wobec swojej ofiary po to, żeby ją później wykorzystać, np. poprzez udawanie eksperta w jakiejś dziedzinie, pokazanie, że pozornie interesuje się tym samym, co ofiara, ma pozornie takie same lub podobne poglądy, może nawet próbować dostosować swój charakter do charakteru swojej ofiary, krótko mówiąc będzie próbować się upodobnić do swojej upatrzonej ofiary. Manipulator może próbować podnieść swoją atrakcyjność również poprzez podobne uprzedzenia lub niechęć do pewnych spraw, np. krytykując (może nieco inaczej) to, co nie podoba się jego ofierze, gdyż ona dostrzeże w nim swojego sojusznika, a to w sprawach trudnych bywa bardzo jednoczące. Wiele z pośród powyższych zachowań nie byłoby szkodliwe, jakby nie fakt, iż w pewnym momencie manipulator spróbuje wykorzystać swoją atrakcyjność przeciwko ofierze lub osiągnąć coś jej kosztem, gdy ta straci już czujność na skutek zaufania mu.

Technika autorytetu

Technika autorytetu próbuje wykorzystać wpajaną skłonność do posłuszeństwa. Jeśli ktoś ma autorytet zwykle łatwiej przekonuje ludzi do pewnych działań niż w innych przypadkach. Naturalnie autorytet tworzy się na skutek wiedzy i jej mądrego wykorzystywania w życiu oraz wobec ludzi i środowiska. Manipulator może więc próbować zdobyć sztucznie taki autorytet w oczach potencjalnej ofiary, żeby ona posłusznie wykonywała później jego rozkazy. Autorytet może wynikać nie tylko z mądrości, ale może być nam przekazany na skutek władzy. Z tego powodu manipulator dąży do zdobycia pozycji, kierowniczych stanowisk i władzy w każdy możliwy sposób. Manipulator będzie umacniał swoją władzę często poprzez represję, sankcje, kary, przymus tak, żeby nie dać możliwość wyrwania sobie jej z ręki. Będzie próbował pozbyć się każdego, kogo uzna za rywala, zanim zdąży mu zagrozić niezależnie od tego, czy rywal jest osobą wartościową dla organizacji czy przedsiębiorstwa, dla którego pracuje. Dla manipulatora liczy się tylko on sam oraz jego sukces. Z drugiej strony, osoby sprawujące władzę w sensie pozytywnym próbują nawiązywać kontakt z ludźmi oraz reagować na ich potrzeby, szukając sposobów kooperacji i pozytywnej motywacji.

Osoby zarządzające i kierujące mogą liczyć zwykle na większe posłuszeństwo, jeśli postępują uprzejmie, życzliwie, żądają obietnic, odpowiedzialności i nie uzasadniają swoich rozporządzeń i dyspozycji, lecz poprzez nie wskazują na możliwość zaspokojenia ważnych potrzeb podwładnych, które dzięki ich realizacji będą mogli osiągnąć. - Uprzejme i życzliwe przekazywanie dyspozycji i poleceń w języku potrzeb podwładnych, np. w formie prośby. Nie uzasadnianie wszystkiego i nie tłumaczenie się ze wszystkiego chroni przełożonego przed potencjalną manipulacją nim przez podwładnych.

Ludzie lubią mieć cel, który jest realny i do którego mogą dążyć. Autorytety im je zwykle wskazują. Negatywny autorytet może skłonić swoje ofiary do dążenia do celu korzystnego dla niego, lecz niekorzystnego dla wykonawców lub ogółu.

Ludzie nie lubią braku stabilizacji i w naturalny sposób dążą do niej. W sytuacji jej braku są bardziej podatni na wpływy innych i łatwiej ulegają manipulacji, więc celem wstępnym manipulatora może być zdestabilizowanie sytuacji swojej ofiary po to, żeby przejąć nad nią kontrolę w tym stanie.

Technika charyzmy

Osoby charyzmatyczne sprawiają wrażenie osób szczególnie uzdolnionych i bezinteresownych, którzy mają pewną misję i energicznie do jej realizacji zmierzają. Manipulator może próbować sztucznie dodać sobie charyzmy poprzez pewne sztuczki. Ludzie poszukują autorytetu lub charyzmy szczególnie w okresie kryzysu i problemów. Manipulatorzy niestety czyhają na takie osoby i chętnie wykorzystują ich trudną sytuację po to, żeby sobie ich przywiązać do siebie i zbudować swoją charyzmę lub autorytet w ich oczach, a potem wykorzystać.

Jak postępują osoby charyzmatyczne? A więc zarazem, co może próbować naśladować manipulator, żeby stwarzać wrażenie osoby charyzmatycznej, której warto zaufać i za którą pójść?

Manipulator może próbować naśladować takie cechy i zachowania, lecz tylko do momentu zdobycia władzy lub realizacji postawionego celu.

Technika kaznodziei

Technika ta działa pod przykrywką pomagania słuchaczom i osobom słabszym. Wykorzystuje często charyzmę mówcy i jego retorykę. Przekazuje pozornie pozytywne wartości na początku, wzmacniające, doceniające i jednoczące słowa, które mają za zadanie uśpić czujność osób docelowych i skłonić ich do zaufania i współdziałania oraz ukierunkowania na wspólny cel, który w przypadku manipulacji nie jest szczytny tak jak słowa na początku mowy. Manipulator rozpoczyna od jednoczących i doceniających słów: "Wszyscy wiemy, że...", "Dla nas jest oczywiste/jasne...", "Wszyscy wierzymy w sukces...", "Wszyscy jesteśmy przekonani...", "Razem, naszą wspólną pracą osiągnęliśmy..." Jedność, współpraca i wzajemne wsparcie oddziałuje na ludzi pozytywnie, gdyż człowiekowi działającemu w grupie osób ukierunkowanych na ten sam cel jest prościej, czuje wsparcie i możliwość pomocy ze strony grupy. W trakcie przemowy mówca może zwracać uwagę na górnolotne cele oraz brać ludzi takimi, jacy są "Niezależnie czy jesteś X czy Y..., liczy się to, czy chcesz...", a dla ludzi akceptacja i docenienie jest bardzo ważne. Wskazywanie na brak hierarchii, równe traktowanie, sprawiedliwość i wspomaganie słabszych oraz dążenie do bezinteresownych celów: "Trakujemy ludzi równo...", "W naszej grupie/drużynie/społeczności nie ma hierarchii. Staramy się wykorzystać potencjał/kreatywność/umiejętności każdego, który chce...", "Wspieramy tych, którzy potrzebują pomocy." Kolejnym etapem może być danie zrozumienia sceptykom, osobom asekuracyjnym i podejrzliwym oraz docenienie ich za to: "Widzę tutaj kilka niedowiarków/sceptycznych twarzy/obawy na niektórych twarzach. Ale nie martwcie się, przedsiębiorstwo/organizacja/społeczność nie zostawi was na lodzie.../współpracując/pracując ramię w ramię poradzimy sobie z tymi, którzy chcieliby nam zaszkodzić/rzucać kłody pod nogi!" - stopniowo nastawiając słuchaczy przeciwko tym, którzy by mogli zaszkodzić planowi manipulatora. Mówca może też dawać poczucie bezpieczeństwa słuchaczom, zapewnienie, że wszyscy są potrzebni oraz o wierze w każdego. Mówca może też usprawiedliwiać wcześniejsze porażki lub błędy słuchaczy, żeby ich sobie zjednać "Któż z nas może powiedzieć, że dał już z siebie wszystko/nie może zrobić więcej?" Wprawny retoryk posługuje się też mową ciała oraz szerokimi otwartymi gestami wskazującymi jego pewność siebie, stabilizację, szczerość, akceptację, gesty siły oraz podkreślającymi dużą wagę akcentowanych słów. Mówi o tym, że "nic nie jest jeszcze stracone" i daje nadzieję słuchaczom.

Mogą być też stosowane inne triki retoryczne polegające na przedłużaniu samogłosek, podwyższaniu i obniżaniu siły głosu, wysokości głosu, stosowaniu pauz dla podkreślenia ważności pewnych spraw oraz umniejszeniu pozostałych. Można też posłużyć się odnoszeniem do wartości rodziny i innych. Mogą być też wykorzystane skłonności ludzkiego mózgu do zwielokrotnienia ostatnich reakcji (np. pozytywnych lub negatywnych).

W tych wzniosłych formułach retorycznych nie byłoby nic złego, jakby nie fakt, iż manipulator wykorzysta te pozytywne uczucia do realizacji swojego egoistycznego celu, do którego manipulator przechodzi na końcu w blasku jednoczących słów: "Wszyscy chcemy....", "Razem jesteśmy w stanie dokonać również...."

Technika dysonansu

Dysonans poznawczy zachodzi w momencie, gdy człowiek uświadomi sobie sprzeczność pomiędzy dwoma treściami. Jeśli obydwie są obecne w jej życiu, powoduje to niezadowolenie, destabilizację psychiczną, bunt, nasilanie się egocentrycznych postaw, chęć ucieczki z takiej sytuacji oraz ponownej stabilizacji. W takiej sytuacji ludzie są podatni na rady innych, zmiany, lecz również na manipulację. Manipulator może próbować tak sformułować swoje wypowiedzi (pozornie życzliwie), żeby wprowadzić swoją ofiarę w taki dysonans poznawczy, np. wg takiego schematu "Zrobiłeś już coś? {w sensie tak} To dobrze, lecz właściwie [wskazanie możliwości, że można to było zrobić inaczej i bardziej korzystnie dla ofiary manipulacji]." Manipulatorowi chodzi o to, żeby taka osoba uświadomiła sobie, że podjęła pewne działania, które nie są najkorzystniejsze dla niej, lecz w momencie, kiedy będzie jej to bardzo trudno zmienić albo zmienić się już tego nie da. Celem może być też pokazanie braku skuteczności lub efektywności ofiary mimo jej wysiłku i działań, lecz po pozytywnej ocenie jej działania. Wtedy manipulator pozostawia przez chwilę swoją ofiarę na potencjalnym rozdrożu, w sprzeczności, niezadowoleniu i niepewności. A wtedy może zadziałać jako autorytet i łatwiej skłonić swoją ofiarę do pewnych zaplanowanych działań.

Technika grupowa

Osoba, która jest częścią grupy, zwykle czuje mniejszą odpowiedzialność za swoje czyny, jeśli wykonuje je jako członek pewnej grupy. Człowiek zwykle też działa pod wpływem grupy (drużyny, zespołu, rodziny), szczególnie osoby z zachwianym poczuciem własnej wartości (posiadającej kompleksy), niepewnej, nie posiadającej stabilizacji itp. Jeśli ktoś wchodzi do określonej grupy, dużo łatwiej przyjmuje jej zasady niż istniejący członkowie grupy, jeśliby te zasady miały być nagle zmienione. Manipulator może więc chcieć wykorzystać grupę w celu wywarcia nacisku na osoby nowe i takie, którym brakuje stabilizacji.

Technika immunizacji (uodpornienia)

Manipulator obawiając się pewnych ataków i próby jego zdemaskowania może próbować uprzedzić i uodpornić swoje ofiary na takie argumenty odpowiednio (pozornie pozytywnie lub w nawiązaniu do potrzeb ofiar) tłumacząc swoje postawy i postępowanie. Jeśli później pojawią się pewne zarzuty wobec manipulatora, ofiara od razu skojarzy te zarzuty z wcześniejszymi tłumaczeniami manipulatora, co zwykle powoduje odrzucenie tych zarzutów, gdyż taka ofiara potencjalnie rozumie jej "pozytywne" intencje, a nawet próbuje bronić manipulatora przed atakami tłumacząc powody jego postępowania.Technika ta ma za zadanie przygotować ofiarę na atak i na jego odpierania, dostarczając jej pewnych argumentów. Technika ta umożliwia manipulatorowi zachowanie kontroli nad ofiarą i zastępuje presję w podejmowaniu decyzji.

Technika intrygi (mieszania)

W tej technice manipulator wykorzystuje osobę trzecią do wykonania "brudnej roboty" mieszania wewnątrz pewnej grupy (ugrupowania, klanu itp.) Żeby przeprowadzenie intrygi było możliwe, manipulator najpierw musi stworzyć sobie sojusznika, za pośrednictwem którego chce zaszkodzić ofierze. Technika intrygi stosowana jest w sytuacjach, kiedy bezpośrednie oddziaływanie manipulatora na ofiarę jest trudne lub niemożliwe. Manipulator wysługuje się więc osobami trzecimi, które mają do niej dostęp, próbuje z nich zrobić swoich sojuszników i narzędzia do przeprowadzenia manipulacji. Sojusz jest osiągany za pomocą sprytnych błędnych informacji, które wprowadzają sojuszników w błąd, lecz w taki sposób, iż nie są go świadomi. W tym celu wykorzystywane jest "wiarygodne źródło", którego ta osoba nie jest w stanie sprawdzić, np. "Pewna osoba (autorytet) powiedziała mi..." lub "W telewizji/radio (mówili), że ... (ale nie pamiętam już kiedy to było dokładnie i na jakim programie/stacji)." Intrygant może próbować nakłonić osoby trzecie do agresji przeciwko osobie docelowej, np. mówiąc im, iż widział/słyszał coś, co spowoduje stratę osób trzecich. Intryga polega na sprytnym mieszaniu pomiędzy ludźmi posługując się kłamstwami mającymi na celu skłócić pewne osoby lub nastawić swoich sojuszników przeciwko osobie docelowej, a dzięki temu posłużenie się nimi do osiągnięcia swojego celu. Intrygant załatwia przy tym swoje sprawy (atak) za pośrednictwem osób trzecich, a nie w sposób bezpośredni, więc potencjalnie nie naraża się.

Technika wprowadzania w błąd

Świadome prowadzanie w błąd związane jest zwykle z okłamywaniem osoby docelowej dla uzyskania pewnych korzyści lub uniknięcia czegoś przykrego. Może pojawić się też częściowe odsłanianie prawdy, zmiana kontekstu, przycinanie prawdy, ukrywanie prawdy. Profesjonalni kłamcy, który kłamią z premedytacją, stosują różne triki dla ukrycia swoich kłamstw: zmieniają interpretację rzeczywistości, próbują uwierzyć w swoje kłamstwo, zmieniają wartości moralne, definiują kłamstwo jako jedną z dopuszczalnych metod działania itp. Kłamcy zwykle przesuwają punkt skupienia na inne rzeczy, mówią wymijająco, subiektywnie, niedokładnie i nie wprost. Sprytny kłamca będzie też unikał odpowiedzi na pytania uszczegóławiające i dygresyjne, mające zbadać podłoże, okoliczności lub kwestie powiązane, żeby rozpoznać możliwość zaistnienia wspominanych przez podejrzewanego spraw.

Technika kontrastu

Technika kontrastu polega na przedstawianiu siebie, swoich dokonań w kontraście do innych gorszych i wykorzystanie takich porównań bezpośrednio w mowie w trakcie przemówienia. Manipulator stosuje zwykle wybiórcze porównania, które działają na jego korzyść, a równocześnie deprecjonują jego rywali/konkurentów, którzy mogą być w innych aspektach lepsi, lecz o tym nie wspomina. Polega to na wybiórczej prezentacji prawdy, a czasami również jej naginaniu, jeśli odbiorca nie ma możliwości tego sprawdzić.

Rozszerzenie kwestii dotyczących manipulacji i opis innych wyrafinowanych technik manipulacji, a nawet ujawnienie sposobów programowania ofiary przez sprytnych manipulatorów, znajdziesz w poradniku z serii Samo Sedno:

Jeśli zaś chcesz dowiedzieć się więcej na temat działania ludzkiego umysłu i skojarzeń, a nawet spróbować je cybernetycznie modelować w ramach pracy inżynierskiej lub magisterskiej albo wykładu z Metod inżynierii wiedzy, możesz zajrzeć do monografii:

Możesz też żyć w błogiej świadomością tego, iż inni mogą tobą bezwiednie i swobodnie manipulować...