PODSTAWOWY UKŁAD ERGONOMICZNY

Rozwój nauki i techniki wywołuje u człowieka dążenie do komfortu niezależnie od tego czy dana czynność jest wykonywana zawodowo, czy też nie. Komfort stworzył konieczność analizy relacji jakie zachodzą między człowiekiem, jego działaniem w procesie pracy a środowiskiem. Każde stanowisko pracy można przedstawić symbolicznie w postaci dwóch elementów składowych, reprezentujących z jednej strony człowieka, a z drugiej - środki pracy. Jego oba elementy są symboliczne. Pod pojęciem człowieka może kryć się zarówno jednostka jak i grupa osób. Podobnie ma się rzecz z drugim elementem układu. Środkami pracy może być: narzędzie jedno urządzenie lub też cały ciąg produkcyjny. Samo stanowisko pracy może też stanowić drugi człon układu. Pomiędzy tymi dwoma elementami zachodzą stale pewne procesy, wynikające z ich wzajemnego oddziaływania. Oba te elementy działają w konkretnych warunkach środowiska zewnętrznego. Ma ono wpływ na każdy z tych elementów (chociaż rożny). Także i elementy układu mają wpływ na otoczenie, zarówno bliższe jak i dalsze. Dlatego też trafniejszym pojęciem jest układ człowiek - maszyna - środowisko (rys 3.1). Termin "układ" rozumiany jest tu jako "system". Jest on wieloznaczny, dotyczy zbioru zasad postępowania względnie sposobów zorganizowania, uporządkowania lub podporządkowania elementów tworzących całość.

...

Rys.3.1. Jedno z pojęć podstawowego układu ergonomicznego w ujęciu blokowym.

Informacji do właściwego działania elementów składowych tego układu dostarczają wyniki badań wielu dyscyplin naukowych. Materiał ten jest przez ergonomię integrowany pod kątem optymalnego ich wspólnego działania dla dobra człowieka i wynikającego zeń efektu. Stąd też daje się zauważyć interdyscyplinarny charakter tej dziedziny naukowej i jej kompleksowość. Ergonomia gromadzi specjalistów wielu dyscyplin naukowych. Są oni jednak zobowiązani do stosowania kategorii ergonomicznych. Wypracowany przez nich rezultat powinien być kompatybilny. Zdobycze nauki i techniki, z jednej strony prowadzą do wyższego poziomu życia, a z drugiej - powodują nieprzewidziane skutki ujemne.

Człowiek ze względu na swe właściwości (zachowanie równowagi wewnętrznej organizmu -homeostazę) wymaga prawie że stałych warunków środowiska, w którym przebywa. Tymczasem środowisko pracy w większości przypadków, stanowi zagrożenie dla niego przez swe oddziaływanie. Utrzymanie homeostazy organizmu w niekorzystnym środowisku wiąże się z olbrzymim kosztem fizjologicznym. Parametry środowiska pracy w Polsce przekraczają dopuszczalne poziomy ekspozycji dla co najmniej 1,5 mln zatrudnionych. Ze złymi warunkami pracy wiążą się określone skutki społeczno-ekonomiczne jak choroby zawodowe, czy wypadki przy pracy.

Choroby spowodowane działalnością czynników szkodliwych dla zdrowia, tworzących środowisko pracy, uznawane jest W Polsce za choroby zawodowe wg załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18.11.1983 r. (Dz. u. 1983, nr 65, poz. 294). W zależności od kraju istnieją rozbieżności w definicji. Zachorowalność na choroby zawodowe wiąże się z:

• specyfiki procesów produkcyjnych decydujących o rodzaju i stężeniu względnie natężeniu czynnika szkodliwego,
• okresem i stopniem działania tych czynników (inergizm - działanie wzmożone wynikające z występowania kilku równocześnie),
• charakteru pracy i sposobu jej wykonywania,
• indywidualnych predyspozycji pracowników.

Wg badań Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (Starzyński 1996 [52]) w kolejnych latach 1985-1995 w Polsce liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych wahała się 8-11 tys., ze stałą tendencją wzrostową.

... TABELA 3.1.

Ilość pracowników na zagrożonych stanowiskach pracy w ujęciu statystycznym wg danych GUS w roku 1990

RODZAJ ZAGROŻEŃ ................. LICZBA PRACOWNIKÓW NA ZAGROŻONYCH STANOWISKACH

1. pyły zwókniające ..................................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 314 189

2. substancje szkodliwe ............................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 588

3. inne pyły przemysłowe...........................IIIIIIIIIIIII 77 554

4. hałas ............................ ........................IIIIIIIIIIII 74 019

5. wibracja ................................................IIIIIIIIII 68 526

6. mikroklimat gorący ................................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 440 774

7. mikroklimat zimny ..................................IIIIIIIIIIIIIII 103 811

8. niedostateczne oświetlenie ......................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 478

9. nadmierny wysiłek ..................................IIIIIIIIIIIIIIIIIII 126 096

Najczęstsze przypadki chorób zawodowych zanotowano [21] w następujących rodzajach działalności społeczno-gospodarczej: edukacji, ochronie zdrowia i opiece społecznej, przemyśle, rolnictwie, budownictwie. Wśród pracowników:

• przemysłu dominowały uszkodzenia słuchu, pylice, choroby skóry, zatrucia, zapalenie oskrzeli, zespół wibracyjny,
• rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa - zespół wibracyjny, choroby oskrzeli i płuc,
• edukacji - przewlekłe choroby narządu głosu,
• ochrony zdrowia i opieki społecznej - choroby zakaźne i inwazyjne (głównie wirusowe zapalenie wątroby i gruźlica płuc),
• budownictwa - uszkodzenia słuchu, pylice, choroby skóry i pylice płuc.

Uwzględniając liczbę pracujących osób wprowadzono pojęcie współczynnika zachorowalności.

... TABELA 3.2

Dane statystyczne dotyczące chorób zawodowych w uspołecznionej gospodarce w 1995 r.

1. zawodowe uszkodzenie słuchu ........................... 28,9%

2. choroby zakaźne i inwazyjne .............................. 10,5%

3. choroby narządu głosu ....................................... 26,5%

4. choroby skóry ..................................................... 6,1%

5. pylica płuc ........................................................... 7,6%

6. zespół wibracyjny ................................................ 3, 6%

7. zatrucia ................................................................ 3,6%

8. pozostałe ............................................................ 13,2%

Największą wartość współczynnika zachorowalności na choroby zawodowe w Polsce stwierdzono wśród osób zatrudnionych w: przemyśle, leśnictwie, oświacie i ochronie zdrowia.

Poza chorobami zawodowymi mają miejsce wypadki przy pracy. Jak wykazuje statystyka GUS, w 1995 r. zarejestrowano 200 tys. wypadków przy pracy, z czego co trzeci powodował absencję powyżej 28 dni, a ~ 1200 było śmiertelnych. Statystycznie można to ująć, że co 3 sek. dochodzi do wypadku, a co 3 godziny ginie człowiek. Do tego trzeba dodać przedwczesne zawodowe inwalidztwo spowodowane złym stanem bezpieczeństwa pracy i ergonomii.

Obecnie na rynku bezpieczeństwa pracy pojawiło się nowe pojęcie - ryzyko zawodowe. Ryzyko identyfikuje się z prawdopodobieństwem wystąpienia niepożądanych zdarzeń zagrażających zdrowiu i życiu człowieka oraz jego otoczenia. Związane jest ściśle z niepewnością informacyjną, wartościowaniem i potrzebą podejmowania decyzji. Ryzyko może być niezależne od wyboru ludzkiego (zjawiska przyrodnicze) i zależne - dobrowolne (nałogi, niebezpieczne sporty itd.). Można też mówić o ryzyku zawodowym związanym z działalnością zawodową. W środowisku pracy można wyróżnić następujące główne źródła ryzyka:

• emisja substancji toksycznych,
• emisja czynników fizycznych,
• stan techniczny środków pracy i ergonomiczność stanowisk,
• awarie.

Skutki ryzyka mogą być uciążliwe, szkodliwe a nawet śmiertelne. W ujęciu czasowym rozróżnia się działanie skutków krótko-, średnio- i długotrwałe. W odniesieniu do środowiska uwzględnia się klasyfikację ryzyka o zasięgu: lokalnym, regionalnym i globalnym.

Korzystanie z oceny ryzyka polega na przyjęciu poziomu ryzyka i wprowadzeniu już w fazie projektowej wszelkich środków zapobiegawczych tego co ma ulec zniszczeniu.