CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRACY

Z fizjologicznego punktu widzenia pracą będzie nazywana każda wykonywana czynność. Analizując proces pracy zawodowej w stosunku do czasu zatrudnienia można wyróżnić w nim następujące okresy:

1. przedstartowy (zw. z przygotowaniem stanowiska lub samego pracownika do czynności roboczych),
2. wyjściowy (stan psychofizyczny pracownika przed podjęciem pracy),
3. nauki (nabieranie wprawy - krzywa pracy charakteryzuje się wówczas dużą rozbieżnością parametrów określających proces pracy np.: czas reakcji; ilość: odebranych informacji, błędów itp.),
4. równowagi roboczej (w krzywej pracy widoczne tj. w postaci najlepszych wyników badanych parametrów),
5. zmęczenia (w krzywej pracy pojawiają się najpierw sporadycznie, a potem coraz częściej, gorsze wartości badanych parametrów).

...

Rys.4.1. Zdarzenia zachodzące w procesie pracy.

Po zakończeniu wykonywanych czynności, całkowitym czy nawet chwilowym (w przerwach), daje się zauważyć powrót parametrów chemodynamicznych organizmu do stanu wyjściowego. W analizie obciążenia człowieka pracą można ten stan zaobserwować jako poprawę badanych parametrów fizjologicznych. Stan ten określany jest jako okres restytucji.

Optymalnemu kosztowi fizjologicznemu, jaki ponosi wówczas organizm człowieka odpowiadają wartości graniczne (górna i dolna) strefy jego niezawodności. Poza nią występują strefy błędów dotyczące:

• przeciążenia sensorycznego - powyżej górnej granicy prawidłowego działania człowieka (niezawodności),
• głodu sensorycznego (deprawacji) - poniżej dolnej granicy niezawodności człowieka.

Granice tych stref są labilne, zależne od:

• zdolności adaptacyjnych człowieka do zakłóceń wywołanych zarówno czynnikami wewnętrznymi jak i zewnętrznymi,
• dynamiki i rozciągłości krzywej uczenia się,
• rodzaju i ilości pracy,
• możliwości do mobilizacji sił w sytuacjach trudnych,
• rodzaju i przebiegu zmęczenia,
• motywacji, postawy moralnej,
• cech osobniczych (temperament, charakter, stan psychiczny itd.).

Za dopuszczalną granicę obciążenia człowieka pracą przyjmuje się wysiłek, przy którym, w trakcie pracy, tętno pracownika stabilizuje się, a okres restytucji po całkowitym zakończeniu wysiłku nie przekracza 15 min. Uznaje się, że granica trwałej wydajności pracy jest osiągana wówczas, kiedy przeciętna wartość tętna jest o 30 uderzeń / min większa niż dla stanu spoczynkowego.

Zarówno po całkowitym zakończeniu procesu pracy, jak i w trakcie trwania strefy błędów możliwy jest proces odnowy organizmu. Może on być realizowany poprzez wprowadzanie w odpowiednim czasie, o odpowiedniej czasie trwania i ilości przerw. Pozwoli to na wydłużenie efektywnego czasu pracy przy zachowaniu optymalnego nakładu fizjologicznego człowieka.

...

Zasady stosowania przerw.

1. Suma wszystkich przerw powinna być równa lub nieco mniejsza od 15% całego czasu pracy (t_p), a w przypadku prac ciężkich < 20-30% t_p.
2. W zależności od ilości wprowadzonych przerw, miejsce ich umieszczenia w czasie pracy nie jest bez znaczenia, zaleca się w przypadku występowania:
   1. tylko 1 przerwy - umieścić ją pomiędzy 1/3 a 1/2 t_p,
   2. 2 przerw - umieścić je tak, by dzieliły t_p na 3 części, a czas trwania drugiej powinien być dłuższy niż pierwszej.
3. W przypadku ciężkich prac fizycznych ilość ich powinna być większa.
4. Należy dążyć do stosowania przerw częstych chociaż krótkich, gdyż efekt wypoczynku jest największy w początkowej fazie jego trwania (zależność logarytmiczna).

...

Zasady prawidłowej organizacji pracy.

1. Okres przerwy pomiędzy zmianami roboczymi powinien wynosić przynajmniej 16 godz.
2. Zastosowanie rytmizacji pracy pozwoli na zapewnienie mniejszego zużycia energii własnej pracownika, a co za tym idzie - spadek zmęczenia i wzrost efektywności pracy.
3. Możliwość wykluczenia użycia wzroku przez pracownika spowoduje spadek wysiłku psychicznego oraz szybsze wykonywanie ruchów.