Sprawozdanie z konferencji naukowej pt. “Kształtowanie Krajobrazu Terenów Poeksploatacyjnych w Górnictwie”.

 

W dniach 10 – 12 grudnia 2003 roku w Krakowie odbyła się Konferencja Naukowa nt.: “Kształtowanie Krajobrazu Terenów Poeksploatacyjnych w Górnictwie” poświęcona zagadnieniom integracji różnych dziedzin nauk technicznych, ekonomiczno-społecznych i przyrodniczych w celu kształtowania krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie.

Organizatorami Konferencji byli: Katedra Górnictwa Odkrywkowego Wydziału Górnictwa i Geoinżynierii na Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie, Instytut Architektury Krajobrazu Politechniki Krakowskiej oraz Sekcja Architektury Krajobrazu Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

Głównym celem konferencji było stworzenie forum wymiany poglądów i doświadczeń naukowych środowisk górniczych i architektonicznych i przyrodniczych z przedstawicielami organizacji gospodarczych, przemysłowych i jednostek samorządowych oraz prezentacja efektów uzyskanych dzięki realizacji projektów celowych.

Uroczystej inauguracji Konferencji dokonali Przedstawiciele Władz Rektorskich i Dziekańskich Akademii Górniczo–Hutniczej prof. zw. dr hab. inż. Antoni Tajduś oraz Politechniki Krakowskiej prof. dr hab. inż. arch. A. Böhm, którzy w imieniu organizatorów Konferencji powitali wszystkich przybyłych gości i życzyli owocnych obrad.

O merytoryczne wprowadzenie do tematyki obrad poproszeni zostali prof. zw. dr hab. inż. Ryszard Uberman z Katedry Górnictwa Odkrywkowego AGH oraz prof. dr hab. inż. arch. Aleksander Böhm

 

 

Uroczyste otwarcie konferencji oraz wprowadzenie do tematyki obrad (fot. Jan Zych)

 

W trakcie obrad Konferencji wygłoszono ponad 30 referatów w następujących sesjach tematycznych: “Architektura Krajobrazu”, “Projekty i realizacje”, “Rekultywacja i Renaturalizacja” oraz “Zagadnienia ekonomiczno-społeczne”. Jak wynika z powyższych zagadnień tematyka konferencji obejmowała następujące problemy:

    1. zabezpieczenie, rekultywacja i adaptacja wyrobisk poeksploatacyjnych uwzględnieniem:

    1. uwarunkowania prawne i ekonomiczne procesu rekultywacji i adaptacji wyrobisk poeksploatacyjnych,

    2. zagadnienia techniczne i technologiczne eksploatacji surowców mineralnych w kontekście możliwości przyszłej rekultywacji i zagospodarowania,

    3. poszukiwanie nowych funkcji dla wyrobisk w fazie poeksploatacyjnej,

    4. zagadnienia kompozycyjne w projektowaniu zagospodarowania nieczynnych wyrobisk.

 

W ramach sesji dotyczącej architektury krajobrazu dokonano syntezy prac i kierunków działań zapoczątkowanych, kontynuowanych i wciąż doskonalonych przez prof. zw. dr hab. inż. arch. Marię Łuczyńską – Bruzdową.

 

 

Uroczyste podziękowanie Pani prof. zw. dr hab. inż. arch. Marii Łuczyńskiej – Bruzdowej za pracę i działalność dydaktyczną (fot. Jan Zych)

 

Mottem przewodnim pierwszego dnia obrad na Politechnice Krakowskiej były możliwości zidentyfikowania poszczególnych elementów krajobrazu, rozważania nad dziełami inżynierii w krajobrazie oraz koncepcje zagospodarowania niektórych kamieniołomów i terenów pogórniczych. Unaocznieniem poruszanych zagadnień było otwarcie wystawy prac dydaktycznych wykonanych przez studentów Politechniki Krakowskiej i Akademii Górniczo Hutniczej, dotyczących rekompozycji krajobrazu terenów powydobywczych.

 

Zwiedzanie wystawy prac dydaktycznych (fot. Anna Ostręga)

 

Drugi dzień konferencji rozpoczął się od sesji plenerowej. Uczestnicy konferencji zwiedzili dwa projekty zagospodarowania będące obecnie w fazie realizacji, a mianowicie Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej powstające w dawnym kamieniołomie Liban i terenach przylegających oraz Park Sztuki i Ekologii realizowany w zabierzowskich kamieniołomach.

 

Zwiedzanie kamieniołomu Liban w Krakowie oraz Parku Sztuki i Ekologii w Zabierzowie (fot. Anna Ostręga)

 

Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej oraz Kamieniołom Liban[1], [2]

Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej powstające na obszarze Krzemionek Podgórskich obejmuje następujące obszary: Kamieniołom Liban, Rezerwat Przyrody Nieożywionej Bonarka, teren byłego obozu koncentracyjnego “Płaszów”, otoczenie Kopca Krakusa oraz Las Bonarka.

Krzemionki odegrały w przeszłości ogromną rolę w procesie powstawania budynków i budowli Krakowa. To na obszarze Krzemionek rozwinął się przemysł wydobywczy, z wielu kamieniołomów już od XIV wieku, pozyskiwano wapienie jurajskie i margle senonu. Po latach eksploatacji pozostały liczne wyrobiska oraz częściowo zachowane obiekty budowlane i urządzenia do przerobu wapienia.

Jednym z nich jest kamieniołom Liban powstały w 1873 roku.

W czasie II Wojny Światowej w kamieniołomie został założony przez hitlerowskich okupantów obóz karny Służby Budowlanej, gdzie oprócz ofiar niewolniczej pracy, rozstrzelano 21 więźniów.

Po II Wojnie Światowej kamieniołom Liban był eksploatowany do roku 1986, a od roku 1988 użytkowany przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w związku z tym zamknięty dla ogółu.

Częściowo przyroda sama zrekultywowała teren zdegradowany wieloletnią eksploatacją, co można obserwować zwłaszcza w południowej części kamieniołomu..

W północnej części kamieniołomu zachował się zespół zabudowań z przełomu XIX/XX i I połowy XX wieku z napisem “Szczęść Boże” nad wejściem oraz komin, a także stalowe młyny wapiennicze. Pod wschodnią ścianą kamieniołomu w niszy skalnej znajduje się mogiła rozstrzelanych więźniów oraz tablica pamiątkowa ofiar obozu pracy.

Zagospodarowanie zaniedbanego terenu powydobywczego kamieniołomu Liban i pozostałej części Krzemionek Podgórskich było inicjatywą obywatelską wspartą przez Miasto. Został powołany Zespół Zadaniowy, którego zadaniem było przygotowanie koncepcji zagospodarowania, a następnie we wrześniu 2002 roku Uchwałą Zarządu Miasta Krakowa została ustanowiona Miejska Fundacja pod nazwą “Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej”, wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego Fundacji i Stowarzyszeń w styczniu 2003 roku.

Zasadnicze cele projektu pn. Centrum Edukacji Kulturowej I Ekologicznej to uporządkowanie i ochrona miejsc męczeństwa, wartości przyrodniczych i historycznych oraz wykorzystanie możliwości rekreacyjnych (w rachubę wchodzą formy rekreacji nie kolidujące z martyrologią) z myślą o edukacji i organizowaniu młodzieży form spędzania wolnego czasu.

Projekt zakłada również objęcie swoją działalnością osoby niepełnosprawne, więc część ścieżek i obszarów tematycznych będzie przystosowana dla osób z upośledzeniem ruchowym i niewidomych.

Tematy realizowane w ramach Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej pogrupowane będą w 3 grupy tematyczne: ekologia, kultura i sport.

 

Park Sztuki i Ekologii w Zabierzowie[3]

Eksploatacja wapienia jurajskiego w zabierzowskim kamieniołomie prowadzona była w latach 1922 – 1992. Surowiec służył do produkcji kredy przemysłowej i kredy pastewnej. Po okresie eksploatacyjnym teren po jego uporządkowaniu przejęła gmina Zabierzów.

Od 1994 roku kamieniołom “Zabierzów” ze względu na istniejące tu odsłonięcia reprezentatywne dla budowy południowej części Wyżyny Krakowskiej został przystosowany do zwiedzania. Zaprojektowano i urządzono tu ścieżkę dydaktyczną, na trasie której ważniejsze odsłonięcia zostały oznakowane i objaśnione za pomocą tablic.

Kamieniołom w Zabierzowie jest włączony w sieć szlaków turystyczno – dydaktycznych wschodniej części Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego.

W 2000 roku krakowscy artyści i twórcy kultury zainteresowali się zabierzowskimi kamieniołomami. Zawiązali Towarzystwo Twórcze Kamieniołom do opracowania i realizacji projektu koncepcyjnego, oraz powołali spółkę “Park” do realizacji obiektów technicznych.

Wyrobiska poeksploatacyjne oraz otaczające tereny zagospodarowuje się jako centrum koncertowo- rekreacyjne – Park Sztuki i Ekologii. Będzie to pierwszy tego typu obiekt w Małopolsce i zawierał będzie następujące obiekty: amfiteatr w stylu greckim, kąpielisko, plac zabaw dla dzieci, campus hotelowy. Restauracja z letnim ogródkiem już funkcjonuje.

 

Uczestnicy konferencji (fot. Stanisław Malik)

 

 

Referaty prezentowane w drugim dniu obrad poświęcone były generalnie zagadnieniom zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych i obiektów infrastruktury przemysłowej z uwzględnieniem problemów technicznych, przyrodniczych i metodologicznych. Proponowane rozwiązania i kierunki działań nie ograniczały się tylko do likwidacji zakładu górniczego, ale zachęcały do spojrzenia perspektywicznego – rozpoczęcia na tych terenach kolejnego typu przedsięwzięć i inwestycji.

Dzięki odpowiednim projektom tereny poeksploatacyjne o obiekty infrastruktury technicznej likwidowanych zakładów można wykorzystać i zaadaptować do nowej funkcji. Porównując przykłady z zagospodarowania terenów i obiektów górniczych w Polsce i w Niemczech zwrócono uwagę na:

Prezentowane referaty sesji “Zagadnienia ekonomiczno – społeczne” podczas trzeciego dnia obrad poruszały problematykę procesu decyzyjnego w zakresie planowania kierunku rekultywacji wyrobisk i obiektów pogórniczych oraz udziału społeczeństwa w decyzjach zagospodarowaniu terenów poeksploatacyjnych świetle analizy przepisów prawa.

 

 

 

Obrady (fot. Stanisław Malik)

 

Kuluary (fot. Jan Zych, Stanisław Malik)

 

W trakcie obrad autorzy prezentowanych referatów oraz uczestnicy konferencji wyrazili wiele postulatów i propozycji dalszych prac w dziedzinie kształtowania krajobrazu terenów pogórniczych. W wypowiedziach podkreślana była waga problemu i jego interdyscyplinarność oraz sugestia częstszego organizowania różnego rodzaju warsztatów w celu wymiany myśli i poglądów.

W związku z tym, że zagadnienia związane z zagospodarowywaniem terenów pogórniczych są dziedziną bardzo szeroką, wymagająca zaangażowania specjalistów wielu dziedzin organizatorzy i uczestnicy konferencji wyrażają nadzieję, że cykl konferencji interdyscyplinarnych rozpoczęty konferencją zorganizowaną przez Górników i Architektów będzie kontynuowany.

Wszystkie referaty zostały opublikowane w specjalnym tomie – materiały konferencyjne zatytułowanym zgodnie z tematem konferencji: “Kształtowanie Krajobrazu Terenów Poeksploatacyjnych w Górnictwie”.

Istnieje możliwość zakupu tej publikacji w “Skrypciarni” lub pokoju 226 A4, tel. (617) 21 84.

 

 

Sprawozdanie sporządziły:

Mgr inż. Jadwiga Król

Mgr inż. Anna Ostręga

 

[1] Ostręga A.: Kierunki rekultywacji i rewaloryzacji kamieniołomu Libana jako elementu zabytkowego zespołu Krzemionek Podgórskich. Storna internetowa KGO, 2001.

[2] Wicher E., Ostręga A., Jachimczak M. Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej na Krzemionkach Podgórskich w Krakowie. Materiały konferencyjne: “Kształtowanie Krajobrazu Wyrobisk Poeksploatacyjnych w Górnictwie”. Kraków, 2003.

[3] Ostręga A.: Odkrywkowe wyrobisko poeksploatacyjne Parkiem Sztuki i Ekologii. Ochrona Środowiska i Bezpieczeństwo Pracy w Górnictwie nr 11, 2001.