Volume 5 1974
TADEUSZ WIESER
BASALUMINITE IN THE WEATHERING ZONE OF CARPATHIANFLYSCH DEPOSITS
A powdery or compact, white to faintly yellowish brown sulphate mineral forming coatings and crack or joint infillings was found in abundance in Hieroglyphic beds, one of Flysch formations of the Northern Carpathians. Originated by interaction of sulphuric acid produced by pyrite decomposition with kaolinite-rich sediments, this supergene mineral can be observed on dry sIopes of the outcroping shales with sandstone and mudstone lenses or interlayers. The last mentioned permeable sediments are responsible for the seasonal strata- or valley-sources outpouring near the water-level of the artificial Rożnów dam-lake.. The list of accompanying minerals embraces gibbsite, allophane, gypsum, hydrated Fe and Mn oxides and in farther neighbourhood - jarosite (in shales only). Basaluminite is the most stable, less hydrated form of hydrobasaluminite, precipitation product of dilute Al- and SO4-rich and SiO2-poor solutions or a replacement product of earlier formed allophane and gibbsite. Gibbsite is also the final, stable link in the hydrolysis processes of Al-sulphates.
TADEUSZ WIESER
BASALUMINIT W STREFIE WIETRZENIOWEJ OSADÓW FLlSZOWYCH KARPAT
W brzegu sztucznego Jeziora Rożnowskiego, koło wsi Sienna, został znaleziony basaluminit w towarzystwie hydrobasaluminitu, gibbsytu (hydrargilitu), alofanu, gipsu, uwodnionych tlenków Fe i Mn oraz, w dalszym sąsiedztwie jarosytu. Basaluminit jest tam minerałem proszkowym lub zbitym, białym do jasno żółtawobrunatnawego, przy matowym, kredowatym połysku. Tworzy on powłoki lub wyplenienia szczelin we wkładkach piaskowcowych i mułowcowych tworzących wespół z łupkami kompleks warstw hieroglifowych (górny eocen). Powstanie basaluminitu wiąże się ze źródłami warstwowymi, lub dolinnymi, usytuowanymi tuż nad zmiennym zwierciadłem jeziora. Kwas siarkowy z wietrzejącego pirytu i znaczny udział kaolinitu w zespole minerałów ilastych warstw hieroglifowych oto najważniejsze czynniki sprzyjające powstaniu basaluminitu i hydrobasaluminitu. Ten ostatni jest zapewne niezbędnym ogniwem w procesie tworzenia się basaluminitu na drodze dehydratacji. Obu zasadowych siarczanów glinu nie udało się zsyntetyzować przez wytracenie z roztworu. Należy przypuszczać, że są to produkty zastąpienia gibbsytu i alofanu (zawierającego zawsze domieszkę gibbsytu) za sprawą bogatych w kwas siarkowy wód gruntowych. Zasadowe siarczany glinu mogą hydrolizować przechodząc w gibbsyt (reakcja odwracalna). Rozbiory chemiczne basaluminitów dowodzą, że minerały te mogą zawierać nadmiar glinki i wykazywać równocześnie niedobór wody, wskutek hydrolizy i dehydratacji w mniej uwodnione odmiany. Cechy fizyczne nie ulegają przy tym zmianom wykrywalnym metodami rentgenograficznymi, termograficznymi czy absorpcji w podczerwieni. Możliwa jest także rehydratacja mniej uwodnionych siarczanów w bardziej bogate w wodę, jakkolwiek basaluminit wydaje się, być stosunkowo wysoko stabilnym minerałem, zwłaszcza przy niskich wilgotnościach i temperaturach klimatu umiarkowanego. Chociaż znany tylko z mniej niż dziesięciu punktów występowania, jest on zapewne, podobnie jak i hydrobasaluminit, znacznie bardziej rozpowszechniony w przyrodzie.