Minerały główne skał osadowych: minerały siarczanowe


Tomasz Bartuś



Siarczanami nazywamy sole stanowiące związki metali takich jak: bar, ołów, wapń, magnez i inne z anionami zespolonymi (SO4)2-, niekiedy także z dodatkowymi jonami (OH)-, Cl -, (CO3)2-. Najważniejszymi przedstawicielami grupy siarczanów są: gips, baryt, anhydryt i kainit.

GIPS
CaSO4 · 2H2O

CECHY MAKROSKOPOWE:

  • Postać występowania: gips krystalizuje w układzie jednoskośnym.
  • Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów, o pokroju tabliczkowym, a także włóknistym.
  • Barwa: gips może być bezbarwny, biały, szary, lub żółtawy. Przezroczyste, czyste odmiany gipsu nazywa się selenitem, zaś drobnokrystaliczne, zbite, o białej barwie - alabastrem.
  • Połysk: szklisty, jedwabisty, perłowy.
  • Rysa: biała.
  • Twardość: 2,0 - wzorcowa w skali Mohsa.
  • Łupliwość: doskonała.
  • Gęstość: 2,3-2,4 g/cm3.
Gips - selenit
Fig. 1. Gips grubokrystaliczny (selenit), zapadlisko przedkarpackie, Szarpków
Selenit
Fig. 2. Selenity, Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie
Gips włóknisty
Fig. 3. Gips włóknisty, cechsztyn; Kłodawa
Gips włóknisty
Fig. 4. Gips włóknisty, miocen; Kraków, os. Ruczaj (zapadlisko przedkarpackie)

WYSTĘPOWANIE

Gips występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, grubotabliczkowych (Fig. 1, 2, 5), włóknistych (Fig. 3, 4), konkrecyjnych (Fig. 6, 7), a także łuskowatych. Jest on pospolitym minerałem w złożach solnych, gdzie tworzy nieraz pokłady, określane również jako gips. Powstaje głównie wskutek wytrącenia z wody morskiej, może się również tworzyć jako produkt uwodnienia anhydrytu. Obecność gipsu wśród margli i łupków wapnistych tłumaczy się jako wynik działania kwasu solnego (H2SO4) na węglan wapnia (kalcyt). W Polsce największe złoża gipsu występują w Niecce Nidziańskiej. Na monoklinie przedsudeckiej i na niżu polskim towarzyszy złożom soli kamiennej. Wokół wysadów solnych tworzy tzw. czapy gipsowe. Gips stosowany jest w przemyśle cementowym jako dodatek przy produkcji cementu portlandzkiego, częściowo wypalony jest materiałem powszechnie stosowanym w budownictwie. Dodatkowo gips znajduje zastosowanie w rolnictwie do gipsowania" gleb słonych.

Kryształy gipsu (jaskółcze ogony)
Fig. 5. Kryształy gipsu (jaskółcze ogony) w ściane kopalni gipsu "Leszcze S.A." w Leszczach (Niecka Nidziańska)
Konkrecje alabastrowe
Fig. 6. Konkrecje alabastrowe; Kraków, Wola Duchacka (zapadlisko przedkarpackie)
Gips - róże pustyni
Fig. 7. Skupienia rozetkowe soczewkowato wydłużonych kryształow gipsu, tzw. "róże pustyni", Sahara, Maroko
BARYT
BaSO4

CECHY MAKROSKOPOWE:

  • Postać występowania: baryt krystalizuje w układzie rombowym.
  • Pokrój kryształów: kryształy tabliczkowe lub słupkowe, odznaczające się bogactwem postaci.
  • Barwa: najczęściej bezbarwny, biały, szary z rozmaitymi odcieniami.
  • Połysk: szklisty lub perłowy.
  • Rysa: biała.
  • Twardość: 3,0-3,5.
  • Łupliwość: bardzo dobra.
  • Gęstość: 4,5 g/cm3.

WYSTĘPOWANIE

Baryt jest siarczanem baru o zawartości BaO 65,7%. Znany jest jako minerał hydrotermajnych złóż kruszcowych. Występuje też dość pospolicie w próżniach i szczelinach skalnych oraz pęcherzykach pogazowych zastygłych law. Niekiedy tworzy również konkrecje i spoiwo w niektórych piaskowcach. Minerał ten ma szerokie zastosowaniw w różnych gałęziach przemysłu, jest używany m. in. do wyrobu płuczek wiertniczych, jako materiał obciążający w przemyśle papierniczym i gumowym, do wyrobu bieli w przemyśle farbiarskim, w medycynie, a także jako surowiec do wyrobu różnych soli barowych.

ANHYDRYT
CaSO4

CECHY MAKROSKOPOWE:

  • Postać występowania: anhydryt krystalizuje w układzie rombowym.
  • Pokrój kryształów: dobrze wykształcone kryształy występują rzadko.
  • Barwa: najczęściej bezbarwny, biały, szary z odcieniem niebieskim lub czerwonym.
  • Połysk: szklisty lub perłowy.
  • Rysa: biała.
  • Twardość: 3,0-3,5.
  • Łupliwość: dobra lub bardzo dobra.
  • Gęstość: 2,9-3,0 g/cm3.
Anhydryt
Fig. 8. Anhydryt o teksturze mikrosparytowej, cechsztyn; kopalnia "Nowy Ląd" w Niwnicach oddział Lubichów (synklinorium północnosudeckie)

WYSTĘPOWANIE

Anhydryt jest pospolitym składnikiem złóż gipsowo-solnych pochodzenia morskiego lub jeziornego. Często tworzy oddzielne pokłady, niekiedy o znacznych miąższościach. Poza tym może występować jako dodatkowy składnik w iłach, mułowcach i marglach. Znany jest także z pęcherzyków pogazowych law wulkanicznych. Anhydryt, podobnie jak gips, używany jest w przemyśle cementowym. Może być także stosowany do wyrobu kwasu siarkowego.

KAINIT
KMgSO4Cl · 3H2O

CECHY MAKROSKOPOWE:

  • Postać występowania: kainit krystalizuje w układzie jednoskośnym.
  • Pokrój kryształów: grubotabliczkowy.
  • Barwa: biała, czerwonawa, żółtawa, szara, niebieska, fioletowa.
  • Połysk: szklisty.
  • Rysa: biała.
  • Twardość: 3,0.
  • Łupliwość: doskonała.
  • Gęstość: 2,1-2,2 g/cm3.

WYSTĘPOWANIE

Kainit występuje w złożach solnych. Stosowany jest w rolnictwie jako nawóz potasowo-magnezowy.

Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 1 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 2 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 3
 
 

Materiały wstępne

 
 
 
 
 
 
Tabela geochronologiczna (upr.) b/w
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) basic colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) full colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna
 
 
 

Skały magmowe

 
 
Klasyfikacja skał magmowych
 
dokument pdf
Skały magmowe (prezentacja)
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Krzemiany_wyspowe (oliwiny, granaty, topaz)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały plutoniczne:
 
 
 
 
Granitoidy (granit, granodioryt, tonalit)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały wulkaniczne:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały żyłowe:
 
 
 
 
Aplity, lamprofiry
 
 
 
 
..

Skały osadowe

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Minerały skał osadowych
 
 
 
 
 
Skały okruchowe
 
 
 
 
 
 
 
Struktury sedymentacyjne skał okruchowych - prezentacja
 
Skały węglanowe
 
Wapienie (wstęp)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały krzemionkowe
 
Martwice krzemionkowe i gejzeryty
 
 
Rogowce (radiolaryty, gezy, spongiolity)
 
 
Opoki
 
 
 
 
 
 
Ewaporaty
 
 
 
 
Skały alitowe, fosforanowe
 
 
 
 
 

Skały metamorficzne

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
epidot
 
 
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - materiały do ćwiczeń
 
dokument pdf
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - prezentacja
 
 
dokument pdf
Produkty metamorfizmu regionalnego
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty ultrametamorfizmu
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu termicznego
 
 
Skarny
 
 
Hornfelsy
 
 
 
 
Produkty dynamometamorfizmu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu impaktytowego
 
 
 
 
 
 
Materiały do ćwiczeń cz. II
 
dokument pdf
Prezentacja Metamorfizm II
 
dokument pdf

Wyniki kolokwium

 
 
kolokwium ze skał OSADOWYCH (22.01.2018)
 
Wszystkie