Wydawniczy dorobek Książnicy Wiedzy Duchowej
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku niezbędna stała się nie tylko odbudowa struktur państwowych, ale także – co było znacznie trudniejsze – reorganizacja życia społecznego, zrujnowanego po stu dwudziestu trzech latach niewoli, a przy tym toczącego się w każdym z zaborów odmiennie. Ta szczególna sytuacja dała okazję do projektowania różnych modeli współistnienia, czasami silnie negujących już funkcjonujące. Jeden z takich projektów starał się zrealizować Józef Chobot (1875-1942), który dążył do przemiany społeczeństwa zainteresowanego rozwojem materialnym w społeczeństwo dające pierwszeństwo doskonaleniu wewnętrznemu, intelektualnemu i moralnemu, co miało też zapewnić uaktywnienie zdolności uznawanych za paranormalne, zbliżyć do Boga i doprowadzić ostatecznie do zbudowania Królestwa Bożego na ziemi. Przyszły twórca Bractwa Odrodzenia Narodowego realizację swoich planów rozpoczął od założenia wydawnictwa, które nazwał Książnicą Wiedzy Duchowej. Powstało ono z początkiem 1921 roku.
Pierwszą zwartą publikacją Książnicy Wiedzy Duchowej okazała się dwutomowa Tajemna wiedza duchowa. Encyklopedyczny wykład nauk tajemnej wiedzy duchowej opracowany na podstawie egipskiej symbolistyki , rosyjskiego martynisty Gregory’ego Ottonovicha von Mёbesa (1868-1930 lub 1934) podpisana używanym przez niego kryptonimem G.O.M. Autorstwo tej książki przypisuje się też błędnie Marianowi Gomulickiemu. Przełożył ją młodszy brat Józefa Chobota – Karol Chobot (1886-1937) – znawca chiromancji i astrologii. Książka ta zawierała wykłady wygłaszane przez autora w latach 1911-1912 w Sankt Petersubrgu.
Józef Chobot jeszcze tego samego roku wydał Naukę o oddechaniu według systemu Hindusów jako klucz fizycznego, umysłowego, duszewnego duchowego rozwoju (1921). Anonsował ją jako książkę hinduskiego filozofa Ramacharaki, jednak w rzeczywistości napisał ją amerykański adwokat i wydawca, a zarazem pasjonat okultyzmu i pionier ruchu New Thought, William Walker Atkinson (1862-1932), o czym Chobot najwyraźniej nie wiedział.
O ile pierwsze publikacje Książnicy Wiedzy Duchowej skupiały się głównie na upowszechnianiu wiedzy, a także ćwiczeń pozwalających osiągnąć tzw. stany wyższej świadomości, o tyle kolejna – czwarta już książka – była swoistą prezentacją tego, co można ewentualnie uzyskać stany te osiągając. Nakładem wydawnictwa ukazały się bowiem Dalsze rewelacje Grzegorza VII, papieża, podpisane F. Habdank (1921). Książka ta zawierała dalszą część przekazów opublikowanych w Rewelacjach Grzegorza VII, papieża (1920), a spisał je doktor Ksawery Watraszewski (pseud. Franciszek Habdank, 1853-1929) na seansach z mediami Jadwigą Domańską (1889–1967) oraz Martą Czernigiewicz.
Podobny charakter miało Ostrzeżenie przed fałszywymi prorokami – kolejna, piąta już publikacja Książnicy Wiedzy Duchowej. Były to bowiem również zapisy przekazów otrzymanych na seansach, lecz tym razem ze słynną jasnowidzącą z Wisły Agnieszką Pilchową, de domo Wysocką (1888-1944), primo voto Kurlettową. Zebrał je i opatrzył komentarzami Andrzej Podżorski (1886-1971), nauczyciel, ale także jeden z współzałożycieli Polskiego Towarzystwa Teozoficznego na Śląsku Cieszyńskim. Podżorski powołując się na te komunikaty, dowodził, że pod ducha Grzegorza VII i Manu, a także Ochorowicza z przekazów Domańskiej i Czernigiewicz, podszywał się jakiś inny, mroczny i siejący zło duch.
W ślad za tą książeczką poszły dwie następne pióra Agnieszki Pilchowej. Nie były to jednak zapisy otrzymanych w transie przekazów, lecz antysemicka broszura W niewoli żydowskiej, czyli Wolno w Polsce – jak kto chce! (1922) oraz Kilka obrazków chorób umysłowych. Ich istota, przyczyny i sposób leczenia zaczerpnięte drogą jasnowidzenia z Rzeszy Ducha i własnego przeżycia (1922), obie wydane pod panieńskim nazwiskiem Wysocka.
Kolejną, ósmą już książką znacznej objętości był podręcznik Kształcenie ducha Karla Brandler-Prachta (1864 -1939), a właściwie Johannesa Balzli, austriackiego pisarza i teozofa, w którym pewne medium z Bazylei ujrzało odnowiciela astrologii. Od tego momentu Balzli zaczął intensywnie działać na tym polu, m.in. zakładając wiele towarzystw astrologicznych, np. w Wiedniu (1908) i Berlinie (1913), oraz tworząc kilka czasopism takich jak „Zentralblatt für Okkultismus (1907) czy „Prana” (1909), a także w 1910 roku zainicjował serię książek pod nazwą Astrologische Bibliothek,
Kolejną książką był opis podziemnej krainy Agharty, rządzonej w sposób synergiczny, pióra markiza Alexandre’a Saint-Yves d’Alveydre’a (1842-1909). Dziełko to nosiło tytuł Misja Indyj w Europie. Misja Europy w Azji, a jego polskie opracowanie dokonane przez Józefa Chobota zostało wydane w 1923 roku, choć na karcie tytułowej widniał rok 1921.
Fascynacja Wschodem znalazła wyraz także w następnej publikacji Książnicy Wiedzy Duchowej, była to bowiem Karma-Joga. Filozofja Pracy i Obowiązku Swami Wiwekanandy (1923), a właściwie Narendranatha Datty (1863-1902), ucznia Paramahansy Ramakryszny z Kalkuty, świętego hinduizmu, który nauczał jedności wszystkich religii, jedności istnienia i konieczności oddania się Bogu. Osiągnięcie stanu jedności z Bogiem miało ostatecznie zamykać pasmo reinkarnacji. Zarówno Swami Wiwekananda, jak i Paramahansa Ramakryszna byli działaczami renesansu bengalskiego, nurtu powstałego na styku kultury indyjskiej i zachodniej. Książka Swami Wiwekanandy była dokonanym przez Josepha Josiaha Goodwina zapisem wykładów wygłoszonych w New Yorku na przełomie lat 1895-1896. Karma joga została w nich przedstawiona jako dyscyplina, która – ucząc wypełniania obowiązków wobec świata – otwiera jednocześnie ścieżkę prowadzącą do oświecenia. Podane w niej zalecenia miały na celu osiągnięcie wolności (Mokszy) poprzez bezinteresowność i dobre uczynki. Dojść do niej można było różnymi drogami, nawet takimi, które wydają się tej możliwości zaprzeczać, jak praca.
Następna, jedenasta publikacja Książnicy Wiedzy Duchowej Mesjanizm Polski. Streszczenie odczytów wygłaszanych od 1917 r. przez W. Nałęcz-Wojciechowskiego w Samarze, Oremburgu, Omsku, Nowo-Mikołajewski, Tyfilisie, Baku, Taszkiencie i innych miastach Azjat. Rosji a od 1923 w Polsce mówiła już przede wszystkim o duchowej sile narodu polskiego ogniskującej się w mesjanizmie. Nałęcz-Wojciechowski był jednym z sympatyków Bractwa Odrodzenia Narodowego, działał również na rzecz warszawskiego Instytutu Mesjanistycznego, propagując między innymi jego wydawnictwa. Druga z kolei publikacja Wojciechowskiego p.t. Wzierstwo narodowe. O teologii narodowej, a szesnasta Książnicy Wiedzy Duchowej, dopełniała poglądy wyrażone w Mesjanizmie Polskim o propozycję zastosowania „metody” rozpoznawania zadań stawianych przed narodem polskim przez boski plan. Nazwał ją „wzierstwem narodowym” i zakładał, że stanie się ono religią narodową wyrosłą z polskiego mesjanizmu.
Wśród autorów Książnicy Wiedzy Duchowej przekonanych, że najlepszą formułą odrodzenia Polski będzie „powrót do źródeł duszy własnej”, była też Maria Czesława Przewóska Helja (1868–1938). Książka tej wykształconej na paryskiej Sorbonie pisarki i publicystki, zatytułowana Polska i jej twierdze bytu, Skład zasad narodowej samowiedzy twórczej stała się dwunastą, jednak nienumerowaną publikacją Książnicy, przygotowaną szczególnie pieczołowicie jako wydanie jubileuszowe. Dla Przewóskiej odzyskanie niepodległości było oczywistym znakiem, że Polska ma do spełnienia misję dziejową polegającą na stworzeniu od podstaw idealnie działającego państwa z nieskazitelnymi obywatelami – państwa, które stanie się wzorem dla innych.
Kolejna, trzynasta już, niewielkich rozmiarów książeczka Duchy i media pióra Léona Denis (1846-1927), jednego z czołowych kontynuatorów spirytyzmu europejskiego, została wydana tuż przed Świętem Zmarłych 1923 roku. Trudno chyba o trafniejszy wybór, była to bowiem publikacja stosunkowo nowa na rynku światowym, a przy tym napisana nie tylko urokliwie i przystępnie, ale także tchnąca ciepłem i starająca się podtrzymać na duchu, zwłaszcza tych, którzy w I wojnie światowej stracili bliskich.
Rok 1923 zamknął Chobot publikacją książki Józefa Świtkowskiego (1876-1942) Wstęp w światy nadzmysłowe.
Na tle dotychczasowych publikacji, zajmujących się najczęściej możliwymi do uzyskania, a przez naukę kwestionowanymi mocami umysłu i efektami ich działania, kolejna książka, czyli Sława Jana Sas-Zubrzyckiego (1860-1935) – zasłużonego architekta i propagatora sztuki polskiej – wyróżniła się nieco odmienną tematyką. Wprawdzie również traktowała o potędze, lecz była to potęga kultury „Sławian”, której wpływy miały być widoczne między innymi we wspaniałej architekturze starożytnego Rzymu.
Siedemnasta publikacja wniosła wyraźnie nową jakość do dorobku Książnicy. Był to bowiem tomik poezji Władysława Kołodzieja Królestwo ducha (1924). Mottem jego stały się słowa „Przyszłej Duchowej Rzeczypospolitej Ludów, Wskrześ ducha i patrzaj w ducha!”. W następnym, 1925 roku, Książnica wydała jeszcze – jako dwudziestą czwartą publikację – Wilcze pieśni Kołodzieja. Autor dedykował ten tomik harcerstwu śląskiemu w rocznicę pięciolecia, a zamieścił w nim między innymi słowa Roty Harcerskiej i Przyrzeczenia harcerskiego oraz pieśni, z których największą bodaj popularność zdobyły Pod lilii znakiem z muzyką Franciszka Kozłowskiego i Marsz harcerski z muzyką Adama Elertowicza.
Następnie Chobot oddał do rąk czytelników Klejnot Mądrości Wschodu pióra hinduskiego mędrca i reformatora tradycji wedyjskiej a także bramińskiej, zwanego Sankarācārya (lub Śankaraczarja, a także Adi Śankara). Daty jego życia są nieznane, choć wielu badaczy przyjmuje, że żył on w VIII wieku. Sankarācārya założył bardzo wpływową szkołę filozofii indyjskiej – adwajtawedantę, monistyczny kierunek wedanty.
Kolejną, dziewiętnastą publikacją Książnicy powraca Chobot do Leona Denisa, zwanego apostołem spirytyzmu, i wydaje jego Życie po śmierci (1924). Dla Léona Denisa jedynym celem życia ludzkiego winno być kultywowanie mądrości, cnoty i miłości, ponieważ pozwalają one wznieść się ponad rzeczy niestałe i przemijające ku temu, co wiekuiste. Drogę tę wskazywał spirytyzm, który nie miał nic wspólnego z chorobliwym mistycyzmem. Za jego pośrednictwem rzeczywistość po prostu sama się odsłaniała i ukazywała, że nic nie ginie, a jedynie zmienia formę, że przeszłość i przyszłość wraz z teraźniejszością tworzą jedność.
Publikacją o ambicjach zdecydowanie literackich było natomiast kolejne, dwudzieste już wydawnictwo Książnicy, Sfinks i Krzyż. Dwa światy Stanisławy Hausnerowej (1874?-?) (Iris [właśc. Stanisława Hausnerowa], 1924), używającej pseudonimu Iris. W tomiku tym, poetycką prozą pisanym, Sfinks personalizował ciemne siły i lucyferyczne dążenia świata przedchrześcijańskiego.
W kolejnej, już dwudziestej pierwszej, publikacji Książnicy Wiedzy Duchowej powrócił Chobot do najważniejszego dla siebie tematu posłannictwa odrodzonej Polski. Praca ta o tytule Przyszłość Polski w Piśmie Św., ukazała się pod nazwiskiem Bożymir Istomilski.
O ile Przyszłość Polski w Piśmie Św., zaliczyć można do gatunku osobliwej political fiction, silnie przesyconej mesjanizmem, o tyle Materializacja zjaw duchowych Gustave’a Géleya (1868-1924), dwudziesta druga publikacja Książnicy Wiedzy Duchowej, była rzeczowym i profesjonalnym wykładem lekarza badającego uzdolnienia mediów, dyrektora paryskiego Institut Métapsychique International, pełniącego swe obowiązki aż do tragicznej śmierci w katastrofie lotniczej. Géley eksperymentował z najsławniejszymi mediami epoki, w tym z Teofilem Modrzejewskim (1873-1943) używającym pseudonimu Franek Kluski, który dostarczył mu najbardziej przekonywujących dowodów na istnienie zjawisk demonstrowanych przez media. Podczas eksperymentów z nim powstawały bowiem parafinowe odlewy ludzkich dłoni i stóp puste w środku, tak jakby ręka czy stopa zanurzone w parafinie, po jej skrzepnięciu znikały, nie krusząc delikatnej formy. Odlewy te znajdowano w zakrytym, wypełnionym wodą naczyniu, niedostępnym zarówno dla medium, jak i innych uczestników eksperymentu.
Tymczasem dwudziesta trzecia publikacja, Duchowe skarby Puszczy Białowieskiej Metodiusza Romanowa (1882-1925), mogła zaskoczyć stałych czytelników wydawnictw Książnicy Wiedzy Duchowej zarówno tematyką, jak i konstrukcją. Przedmowę do niej napisał bowiem Władysław Kołodziej, zaś Józef Chobot od siebie zamieścił jedynie skromne Słowo końcowe Wydawcy. Równocześnie, mimo pozornego braku związku z poprzednimi publikacjami, spełniała ona jeden z podstawowych postulatów założyciela B.O.N. – bytowania w ścisłym zespoleniu z naturą.
Następne dwa wydawnictwa Książnicy Wiedzy Duchowej otrzymały ten sam, dwudziesty piąty numer. Były to Bogoznawstwo Sławian. Dzwon wolności, Jana Sas-Zubrzyckiego oraz sztuka spirytualistyczna Pod znakiem Wodnika Stanisława Wilczyńskiego (1885-1959). Jednak w późniejszych spisach publikacji Książnicy Wiedzy Duchowej Bogoznawstwo umieszczano je pod numerem trzydziestym pierwszym, ponieważ sztukę spirytystyczną Stanisława Wilczyńskiego Pod znakiem Wodnika również opatrzono numerem dwudziestym piątym.
Niewiele wiadomo o kolejnym autorze Książnicy Wiedzy Duchowej, Franciszku Preissie (1892-?). Wydał on nakładem „Odrodzenia” dwie książki – O zastosowaniu Wiedzy Duchowej w szkołach publicznych (nr 26, 1925) oraz Zasady nowoczesnej kalkulacji. Podręcznik kalkulacji dla samouków i szkół przemysłowych (nr 29, 1927). Z Preiss zawodu był inżynierem i prawdopodobnie nauczycielem kontraktowym zatrudnionym w gnieźnieńskiej Miejskiej Szkole Handlowo-Przemysłowej.
Kolejną, dwudziestą siódmą już, publikacją Książnicy był przekład odczytu La science métapsychique (Wiedza metapsychiczna) wygłoszonego na Wydziale Medycznym w Paryżu przez francuskiego fizjologa i laureata Nagrody Nobla z 1913 roku, Charlesa Richeta (1850-1935), badającego niegdyś, wspólnie z Julianem Ochorowiczem, uzdolnienia mediów. Wykład ten przełożył Józef Świtkowski i opublikował go wraz z własnym tekstem Człowiek niewidzialny .
Kolejna, dwudziesta ósma publikacja Książnicy Wiedzy Duchowej przekonywała natomiast, że leczenie suchot metodą hinduską profesora Ludwika Pasińskiego może przynieść pozytywne rezultaty. Czytelnicy „Odrodzenia” byli zresztą o niej systematycznie informowani już od trzech lat, czyli od 1923 roku. Redakcja zamieszczała także listy osób uleczonych podobno tą metodą. Książka poszerzała więc tylko informacje wcześniej dostępne o wykład dotyczący funkcjonowania płuc i zalecenia terapeutyczne. Podawała też więcej przykładów uzdrowień. A ponieważ warunkiem sine qua non leczenia były krople Pasińskiego, wizyta u niego stawała się nieodzowna. Publikację tę zatem zaliczyć można do zwykłej kryptoreklamy. Warto też dodać, że Pasiński był cenionym członkiem Bractwa Odrodzenia Narodowego i nawet wiosną 1926 roku zastąpił Marię Przewóską w Radzie Nadzorczej Bractwa.
Następną książką, po wspomnianych już przeze mnie Zasadach nowoczesnej Kalkulacji Franciszka Preissa (nr 29), było Życie na ziemi i w zaświecie, czyli wędrówka dusz, Agnieszki Pilchowej (nr 30). Jasnowidząca przenikała w niej swym darem profetycznym przeszłość i przyszłość. Mówiła o stworzeniu świata i upadku ducha w materię, o wędrówce dusz i znaczeniu kolejnych wcieleń, o życiu na ziemi i w zaświatach, całość zaś miała formę powieści opartej na objawionych jej faktach.
Również o zaświatach traktowała następna, trzydziesta druga, publikacja Książnicy, Czy fantazja? Sztuka spirytystyczna, błędnie datowana na rok 1926, a napisana przez Leonię Górską (1860-1938), używającą pseudonimu Maryloon (Maryloon [właśc. Górska Leonia], [1928]).
Po takiej sztuce nieodzowna wydawała się publikacja książki Julii Seton (1862-1950) Zasady nowej nauki o duchu (nr 33). Jej autorka, a zarazem lekarka założyła Church and School of the New Civilization (1905) z zamiarem rozpowszechnienia właściwych sposobów korzystania z ukrytych w człowieku sił. Chodziło przede wszystkim o siłę myśli i ducha, którym – poza zewnętrznymi przejawami, takimi jak np. wynalazki czy dzieła sztuki – przypisywała Seton zdolność działania bardziej subtelnego, nieoczywistego, pozwalającego jednak kształtować los, zdrowie, charakter itp. Myśli bowiem – jak twierdziła – są siłami. Kościół ten miał zrzeszać i jednoczyć wszystkich ludzi bez względu na wyznawaną religię.
Z końcem 1928 roku został jednak zawieszony miesięcznik „Odrodzenie” i choć Chobot zamierzał dalej prowadzić Książnicę Wiedzy Duchowej, pod jej szyldem wyszły jeszcze tylko dwie jego książki Nowoczesny ruch spirytualistyczny ze szczególnym uwzględnieniem Polski oraz I Mesjanizm Polski istota-zasady, rodowód i wskazania na przyszłość; II Bronisław Trentowski jego żywot – dzieła i nauki. Opatrzono je numerami 36 i 37, ponieważ w wykazach publikacji pomiędzy książką Seton a książkami Chobota umieszczano jeszcze Księgę duchów Allan Kardeca oraz Chrystianizm i spirytyzm Léona Denis. Obie publikacje wydane zostały jednak już nakładem „Hejnału”, a nie „Odrodzenia”, przy czym Léona Denisa nie przyporządkowano do jakiejkolwiek serii, a Kardeca włączono do Biblioteki Filozoficznej.