Spirytyzm

Spirytyzm

Inspiracją spirytyzmu stały się pisma dwóch wybitnych ezoteryków – Emanuela Swedenborga (1688–1772) i niemieckiego lekarza-magnetyzera Franza Antona Mesmera (1734–1815).

Do bezpośredniego ukształtowania spirytyzmu przyczyniły się budzące liczne kontrowersje doświadczenia sióstr Fox – Margaret (1836-1893) i Kate (1838-1892), które wraz z rodzicami mieszkały w rzekomo nawiedzonym domu w stanie Nowy Jork. Miały ustalić kod umożliwiający porozumiewanie się z duchem. Dzięki temu ustaliły, że przemawia do nich człowiek, który został niegdyś zamordowany w zamieszkiwanym przez nie domu. Ponieważ faktycznie znaleziono w jednej ze ścian ludzkie kości, które uznano dowód słów sióstr Fox.

Siostry zostały uznane za słynne media, co przyniosło im sławę i majątek. Stało się także początkiem ruchu spirytystycznego, w ramach którego głoszono także program radykalnej odnowy społecznej. Kate i Margaret po zamążpójściu przeszły na katolicyzm. Publicznie ujawniły, w jaki sposób oszukiwały świadków seansów, wywołując różne hałasy. Spirytyści nie uwierzyli jednak w te wyjaśnienia. Siostry wpadły w alkoholizm i umarły w biedzie i zapomnieniu, natomiast zapoczątkowany przez nie nurt stał się znaczącym kulturowym nurtem alternatywnym.

Ideową podstawę dla spirytyzmu wypracował Hippolyte Léon Denizard Rivail (1804-1869), znany jako Allan Kardec który w połowie XIX wieku rozpoczął długoletnie badania nad zjawiskiem „wirujących stolików”. W rezultacie swych studiów opracował doktrynę spirytyzmu, która spotkała się z szerokim zainteresowaniem w różnych warstwach społecznych.

Wyjątkowy odzew spirytyzm znalazł na ziemiach czeskich, gdzie został on zinterpretowany w duchu narodowym. Jednym z jego przywódców był Karel Sezemsky, założyciel wydawnictwa „Spirit”, w którym ukazywało się m.in. czasopismo „Posel záhrobní”, docierające na Śląsk Cieszyński. Centrum ruchu znajdowało się w miejscowości Nová Paka. Spirytyzm miał wielu zwolenników również w okolicach Ostrawy, gdzie założono ośrodek tego ruchu w Radwanicach. Ze względu na napięcia na linii kontaktów z Czechami, spirytyzm był przez Polaków krytykowany, a jednocześnie spotkał się z dużym odzewem w środowisku wiejskim.

Ze względu na prowadzone przez Juliana Ochorowicza eksperymenty związane z mediumizmem, mieszkańcy Wisły uważali go za spirytystę, którym nigdy nie był. Uważano też (i w regionie jest to nadal dość powszechne przekonanie), że do spirytystów należało środowisko z Jarzębatej w Wiśle, na czele z Agnieszką Pilchową. Nie jest to jednak takie oczywiste. Chobotowie, a potem Pilchowie i ich współpracownicy cenili bowiem i wydawali spirytystyczną klasykę, jednakże ich światopogląd miał charakter znacznie bardziej synkretyczny i zawierał również elementy niezwiązane z tym alternatywnym nurtem.

Izabela Trzcińska