KŁAMSTWO I JEGO WYKRYWANIE
Podstawowe pojęcia
Prawda – określa stan faktyczny, jest spójna i często możliwa do logicznego powiązania faktów.
Nieprawda – określa inny stan niż faktyczny – często odwrotna, jest niespójna i często prowadząca do logicznej sprzeczności faktów.
Fałsz – określa stan odwrotny do faktycznego – jest niespójny z resztą faktów.
Ukrywanie – ma na celu ukrycie prawdy lub fałszu poprzez jego nieujawnianie.
Maskowanie – ma na celu ukrycie prawdy lub fałszu pod pewną maską (np. uśmiechem, gniewem, smutkiem).
Zdemaskowanie – odkrycie prawdziwych intencji, faktów lub emocji kryjących się za przyjętą maską ukrywającego prawdę.
Sekret (tajemnica) – ukrywanie, którego intencja może być ujawniona – prawo do prywatności informacji, emocji itp.
Odtworzenie (bajka) – to świadome mówienie nieprawdy ale z podaniem intencji, (np. aktorzy).
Blef – to świadome mówienie nieprawdy, której możemy się spodziewać w danej sytuacji (np. pokerze, handlu, ...).
Kłamstwo (fałszowanie) – to świadome mówienie nieprawdy (będącej w niezgodzie z własnym przekonaniem) bez podania intencji okłamywanemu, mające okłamywanego wprowadzić w błąd. Kłamstwo – jest często traktowane jako szybsza droga „na skróty” (traktowana często jako jedyna lub alternatywna droga dla prawdy i uczciwości) realizacji pewnych określonych potrzeb danego człowieka lub grupy osób, w imieniu których jest kłamstwo wypowiadane lub oszustwo realizowane.
„Białe kłamstwo” – to świadome mówienie nieprawdy (będącej w niezgodzie z własnym przekonaniem) bez podania intencji okłamywanemu, mające okłamywanego wprowadzić w błąd, ale nie wyrządzić mu krzywdy ani mu zaszkodzić, lecz często nawet pomóc (w przekonaniu kłamiącego).
Samookłamywanie – perswazja i przekonywanie samego siebie do nieprawdy celem uniknięcia konsekwencji bądź niezaspokojenia potrzeb w przypadku przyjęcia innej alternatywy.
Chętnie okłamany (chętna ofiara) – to człowiek, który chętnie przyjmuje kłamstwo z ust kłamcy, gdyż jego kłamstwo współgra z planami lub potrzebami okłamywanego.
Wskazówka prawdy – to nieświadome ujawnienie prawdy (lub jej części) za pośrednictwem mowy, zachowania (gestów, mimiki, emblematów, oddechu).
Przeciek prawdy – to świadome lecz nie intencjonalne (nie chcący) ujawnienie prawdy (lub jej części) za pośrednictwem mowy, zachowania (gestów, mimiki, emblematów, oddechu).
Oszustwo – to działanie mające na celu zdobycie pewnego dobra poprzez wprowadzanie kogoś w błąd lub manipulację. Zawsze istnieje pewna ofiara oszustwa.
Manipulacja – to działanie mające na celu osiągnięcie pewnego założonego celu „na skróty” (ułatwiając, skracając sobie drogę i wysiłek) bez gwarancji sukcesu (bo może zostać wykryta) z gwarancją niestabilności (bo wszystko co ukryte może zostać ujawnione i zmienić sytuację), wykorzystujące: kłamstwo, oszustwo, niepewność, wątpliwości, brak wiedzy, potrzeby, lęki, obawy, celowo programowane skojarzenia (kotwiczenie NLP) , uśpienie czujności (przez mówienie nie wprost wywołując jednak celowo odpowiednie skojarzenia NLP) i ich celowe wywoływanie (wywoływanie kotwic NLP), modulację, dopasowanie, celem nakłonienia ofiary manipulacji do nieświadomego zrobienia lub powiedzenia czegoś, co jest korzystne dla osoby manipulującej i zwykle niekorzystne dla osoby manipulowanej. Zawsze istnieje pewna ofiara manipulacji.
Charakterologiczne motywy kłamstwa
Możliwe motywy kłamania w zależności od charakteru kłamcy:
- Dominujący (DOM) – celem szybszego dojścia lub utrzymania władzy lub uniknięcia niechcianego wyboru.
- Dostosowujący (tj. nie Dominujący) (!DOM) – celem uniknięcia konieczności podjęcia wyboru lub decyzji w sytuacji presji.
- Maksymalista (MAK) – celem przyspieszenia realizacji swoich wizji, planów i zamierzeń.
- Inspirujący (INS) – celem uzupełnienia często nie pamiętanych faktów przez wykorzystanie swoich umiejętności twórczych, uniesienia i inspiracji.
- Odkrywczy (ODK) – celem wydobycia, wyłudzenia, przedostania się do ciekawych informacji.
- Weryfikujący (WER) – nie ma zamiaru kłamać, gdyż kłamstwo jest sprzeczne z jego naturą wykrywania sprzeczności, natomiast lubi je ujawniać.
- Systematyczny (SYS) – celem ochrony swoich planów przed nieusystematyzowanymi i niezorganizowanymi przełożonymi, którzy mogliby zaburzyć realizację jego planów.
- Asekuracyjny (ASE) – celem uniknięcia przewidywanego niebezpieczeństwa lub zagrożenia, jeśli jego argumenty nie docierają w trakcie jego ostrzeżeń.
- Oszczędny (OSZ) – celem uniknięcia marnotrawstwa, nieoszczędności lub celem zaoszczędzenia na czymś lub kimś.
- Harmonijny (HAR) – celem uniknięcia konfliktu, kłótni, sprzeczki, waśni. Najczęściej stosuje "bezpieczną" wersję kłamstwa - "białe kłamstwo" które jest alternatywą dla "owijania w bawełnę".
- Empatyczny (EMP) – celem uniknięcia niemiłej dla kogoś sytuacji, emocji itp., gdyż sam rozumie, jakby się w takiej sytuacji czuł (ocenianie wg swoich przekonań i ze swojego punktu widzenia – niekoniecznie słusznie). Często stosuje "bezpieczną" wersję kłamstwa - "białe kłamstwo".
- Zadaniowy (ZAD) – gdy chce ochronić wykonywanie swoich zadań przed osobami rozpraszającymi go innymi wg niego nieistotnymi sprawami.
- Równoważący (RÓW) – celem ukrycia prawdy przed niesprawiedliwymi działającymi z premedytacją ze złych pobudek, żeby nie wyprowadzić ich z błędu, żeby dotknęła ich kara.
10 najczęstszych motywów kłamania
- Chęć uniknięcia kary. Jest to najczęściej wymieniany motyw tak przez dzieci jak i przez dorosłych. Kara może być za występek lub za przypadkowo popełniony błąd.
- Chęć zdobycia nagrody trudnej do osiągnięcia w inny sposób. Jest to drugi w kolejności najczęściej podawany motyw zarówno przez dzieci jak i przez dorosłych.
- Chęć ochrony innej osoby przed karą.
- Chęć ochrony kogoś przed niebezpieczeństwem poniesienia fizycznej szkody. Zagrożenie w tym wypadku nie następuje na skutek popełnienia występku, ale np. dziecko będące same w domu oświadcza nieznajomemu, który prosi o otwarcie drzwi, żeby przyszedł później, ponieważ ojciec przyszedł bardzo zmęczony z pracy, śpi i prosił, żeby go nie budzić.
- Chęć zdobycia podziwu ze strony innych.
- Chęć uniknięcia niezręcznej sytuacji społecznej lub towarzyskiej, np. wymówki dotyczące zajęcia się opieką nad dzieckiem, wydostaniem się z nudnego przyjęcia towarzyskiego albo zakończenie niewygodnej rozmowy telefonicznej, ponieważ rzekomo ... coś się dzieje lub będzie działo.
- Chęć uniknięcia zakłopotania, np. przez dziecko, które mówi, że zmoczyło majtki ponieważ krzesło było mokre i nie chce się przyznać, że popuściło w majtki.
- Chęć zachowania prywatności, jeśli nie było uprzedzenia o intencji utrzymania pewnej informacji w tajemnicy.
- Chęć okazania władzy nad zachowaniem się innych.
- Chęć uniknięcia zazdrości ze strony innych oraz ewentualnych jej reakcji z ich strony.
Emocje towarzyszące kłamaniu
Strach przed przyłapaniem na kłamstwie – zazwyczaj jest większy:
- gdy okłamywany ma reputację osoby, którą trudno wprowadzić w błąd,
- okłamywany staje się podejrzliwy,
- kłamca ma małe doświadczenie i nie ma sukcesów w okłamywaniu,
- kłamca jest szczególnie podatny na strach przed przyłapaniem na kłamstwie,
- stawki są bardzo wysokie (im wyższa kara za przyłapanie na kłamstwie lub oszustwie),
- występuje kara za kłamanie,
- możliwa jest nagroda za kłamanie zakończone sukcesem,
- grozi ciężka kara za przyłapanie na kłamaniu lub za to czego kłamstwo dotyczy, więc kłamca nie jest skłonny przyznać się do winy, okłamywany nie odnosi żadnych korzyści z kłamstwa.
Radość oszukiwania – może być powodem satysfakcji (dowartościowania się) z dobrze przeprowadzonego kłamstwa i zachętą do dalszego oszukiwania lub kłamania, np. w następujących sytuacjach:
- Okłamywany stanowi dla kłamcy wyzwanie (MAK + DOM lubią szczególnie wyzwania), mając reputację osoby, którą trudno zwieść.
- Kłamstwo jest wyzwaniem dla okłamującego, ze względu na to, co musi być ukryte lub sfałszowane czy też zaplanowane (szczególnie MAK, SYS, DOM).
- Inne osoby obserwują albo wiedzą o kłamstwie i podziwiają zręczny wyczyn kłamcy (szczególnie MAK, DOM, EMP).
Strach przed uznaniem za kłamcę – niektóre osoby uczciwe i prawdomówne mogą się obawiać, że mimo swojej szczerej wypowiedzi mogą być uznane za kłamców i oszustów.
Poczucie winy z powodu kłamania lub oszukiwania – jest zazwyczaj tym większe im większym szacunkiem darzy kłamca oszukiwanego, im większym zaufaniem darzy oszukiwany kłamcę i im dłużej ją zna.
Każda emocja posiada tuziny swoich ekspresji oraz wartości, które możemy mierzyć i rozpoznawać (np. złość):
- intensywność (od poirytowania do wściekłości i szału)
- możliwość jej kontrolowania (od wybuchu złości do uniesienia gniewem)
- czasu potrzebnego na jej wzbudzenie (czas zapłonu)
- czas trwania emocji
- przebieg trwania emocji (stały, wzrastający, opadający) albo (fluktuujący – zazwyczaj na skutek fałszowania)
- czasu potrzebnego na jej zniknięcie (czas wygaśnięcia)
- temperatury (od gorącej/eksplodującej do zimnej/opanowanej)
- autentyczności (od prawdziwej do udawanej)
Płeć a kłamstwo
MĘŻCZYŹNI:
- mężczyźni są zwykle bardziej prostolinijni
- zwykle szukają wymówki lub kozła ofiarnego
- mowa ciała mężczyzn zwykle zdradza ich wyraźnie
- sprawia wrażenie bardzo zajętej, chętnie zmienia temat na inny związany ze sprawą (robi dygresje unikając głównego tematu)
- są zwykle bardziej wyrafinowana
- statystycznie mężczyźni bardziej ufają (dają się okłamać lub zmanipulować) atrakcyjnej kobiecie
Niewerbalne przejawy kłamstwa
Zakrywają lub dotykają usta, nos, twarz, podbródek, włosy, szyję, oko lub oczy ręką, dłonią, palcami; ew. rozluźnianie kołnierzyka lub inne niespokojne ruchy.
Odwracają głowę lub całe ciało na chwilę unikając wzroku drugiej osoby, przed którą próbują coś ukryć. Rzucają wzrokiem w inną stronę bez szczególnego powodu.
Na ich twarzach pojawia się asymetria, gdyż mięśniami poruszają przeciwne półkule mózgu odpowiedzialne (np. za uczucia lub za logikę) – a gdy tu pojawia się sprzeczność wewnętrzna znajduje często odwzorowanie w mimice twarzy.
Dochodzi do dysharmonii lub sprzeczności w przekazie werbalnym i niewerbalnym (kobiety zwykle taką dysharmonię szybciej lub intuicyjnie rozróżniają).
Ton głosu w przypadku napięcia emocjonalnego towarzyszącego zwykle kłamaniu zwykle podwyższa się, zaś gdy człowiek jest smutny lub zmartwiony – organizm się zwykle rozluźnia i ton głosu staje się niższy.
W przypadku napięcia emocjonalnego człowiek zaczyna zwykle mówić szybciej (bo chce mieć nieprzyjemną sytuację już za sobą) lub wolniej (bo stara się przemyśleć scenariusz, żeby nie popełnić żadnego błędu, który by mógł go zdemaskować).
Zbyt częste lub zbyt długie pauzy w mówieniu również mogą wskazywać na fabrykowanie kłamstwa.
Jąkanie się (jeśli nie jest na tle urazu psychicznego z przeszłości) może być oznaką kłamania (szczególnie, jeśli osoba zwykle nie jąka się). Jąkanie pojawia się zwykle na tle strachu lub silnej obawy.
Przejęzyczenie powstaje zwykle na skutek nagłej kontrolowanej zmiany emocji, która może uniemożliwić równolegle zadbanie o ciągłość mowy, używanych słów lub poprawność stylistyczną. W momencie przejęzyczenia można zwykle wychwycić moment, w którym dana osoba skłamała.
Tyrada (potok słów) pojawia się zwykle w momencie, gdy kłamca daje się ponieść emocji (np. furia, przerażenie, rozpacz), nie zdając sobie sprawy z pomyłki, aż do momentu, kiedy nastąpią konsekwencje tego, co zostało ujawnione.
Niektórzy kłamcy dają pośrednie, wymijające odpowiedzi zawierające więcej informacji niż wymagało pytanie. Mogą też próbować ściągnąć zainteresowanie pytającego na inny temat. Część kłamców jest jednak zbyt sprytna, aby udzielać pośrednich lub wymijających odpowiedzi. Powściągliwie i wymijająco mogą mówić również osoby szczere, które z obawy przed uznaniem za osobę winną mogą ważyć słowa (szczególnie ASE, SYS, EMP).
Człowiek zdenerwowany, spięty lub rozgniewany zwykle oddycha szybciej, gdyż potrzeby energetyczne organizmu rosną, a to się przejawia również w szybkości oddechu – jest szybszy. Natomiast smutek, zrezygnowanie lub zmartwienie powoduje ogólne rozluźnienie skutkujące zmniejszeniem potrzeb energetycznych organizmu, zmniejszenie napięcia mięśniowego i spowolnienie oddechu.
Emblematy to specyficzne gesty (ruch lub układ palców (np. zniecierpliwienie, „mam cię gdzieś”, wstydź się), ruch ramionami (np. nie wiem), kiwnięcie głową (tak, nie), specyficzny ruch głową (np. chodź do mnie lub chodź za mną) powieką, ustami, westchnienie z bezradnym ruchem dłoni, ruch ręką (np. chodź do mnie, żegnaj, witaj), przyłożenie ręki do ucha (mów głośniej) itp.) o ściśle zarysowanym znaczeniu w danej społeczności, narodzie, grupie etnicznej lub kręgu kulturowym.
Ruchy ilustrujące mają za zadanie uzupełnić treść wypowiedzi o przedstawienie kończynami lub całym ciałem pewnych słów lub fraz lub podkreślić (zaakcentować) znaczenie pewnych słów. Ilustrowanie w kontekście kłamstwa pojawia się zwykle za późno lub za szybko, trwa za krótko lub za długo (jest niewłaściwie zsynchronizowane z mową), gdyż jest wykonywane intencjonalnie jako sposób przykrycia rzeczywistej emocji lub może zdradzać prawdziwe emocje.
Manipulowanie obejmuje wszystkie ruchy, w których jedna część ciała czyści, masuje, skubie (naskórek, paznokieć), pociera (palcami lub dłonią oko, ucho, nogą o nogę), utrzymuje, przekłada nogę przez nogę, przyciska (np. włącza i wyłącza długopis), chwyta (kosmyk włosów), drapie (się po głowie lub w innym miejscu), przeczesuje, skręca lub rozkręca (włosy), przekręca (pierścionek na palcu), dłubie (w zębach, w ranie, w uchu, w nosie), stuka (nogami), uderza (palcem, palcami, nogą), huśta się (na krześle), łamie lub przegina (zapałkę, wykałaczkę, uchwyt długopisu, spinacz, ołówek, papieros), uciska wargi zębami, wierci się (na krześle), rusza (nogami na zewnątrz i do siebie), chodzi (tam i z powrotem) lub w jakiś inny sposób manipuluje drugą częścią ciała lub przedmiotem. Różni ludzie charakteryzują się różnymi ruchami manipulacyjnymi. Stosują do tego różne rekwizyty (ołówek, papieros, długopis, nóż, wykałaczkę).
Wzmożone (nasilone) ruchy manipulacyjne (względem normalnego zachowania danej osoby) zazwyczaj odzwierciedlają stan zakłopotania, skupiania się (odizolowania się od rozpraszających bodźców poprzez zastosowanie manipulowania) lub napięcia emocjonalnego mogącego towarzyszyć strachowi przed wykryciem kłamstwa.
Niektórzy ludzie często potrafią intencjonalnie kontrolować (zwykle osłabiać, temperować) ruchy manipulacyjne, więc ich brak nie musi oznaczać, że osoba nie kłamie. Można zrobić większy gest, który by zręcznie ukrywał krótkotrwałe manipulowani.
AUN - autonomiczny układ nerwowy pod wpływem zmian emocji i napięcia emocjonalnego generuje różne charakterystyczne zmiany możliwe do zaobserwowania, tj.:
- zmiana częstości oddychania (szybsze przy zdenerwowaniu, podnieceniu, rozzłoszczeniu, spięciu, strachu)
- zmiana częstości przełykania (częstsze przy zdenerwowaniu, podnieceniu)
- zmiana częstości bicia serca (tętno wzrasta przy zdenerwowaniu, podnieceniu, złości)
- intensywności pocenia się (np. rąk, czoła) (zwiększona potliwość na skutek zdenerwowania, strachu, fobii)
- zarumienienie (np. na skutek wstydu, zażenowania)
- zblednięcie (np. na skutek strachu, smutku)
- rozszerzenie źrenicy (na skutek podniecenia, bólu lub strachu)
Wariograf
Wariograf rejestruje zmiany AUN – jest to urządzenie pozwalające rejestrować zmiany i różnice w w/w parametrach fizycznych ciała wywołane przez AUN i na ich podstawie wnioskować o stanie emocjonalnym człowieka, którego analiza może ujawnić wskazówki kłamstwa. Test pytań kontrolnych podczas badania wariograficznego – ma za zadanie zmierzyć natężenie ekspresji fizjologicznych podczas odpowiadania na pytania nie związane z głównym tematem przesłuchania:
- zadawane są pytania, na które osoba nie ma powodu kłamać,
- pytania, gdzie przewiduje się, że na pewno skłamie i nie przyzna się do drobnych przestępstw lub malwersacji
- pytania zasadnicze podczas badania wariograficznego – następują potem i są porównywane z ekspresją podczas zadawania pytań kontrolnych
- pytania zadawane są kilkukrotnie celem porównania wypowiedzi oraz ekspresji emocji podczas ich wypowiadania
Amnestia
Sposoby na zmotywowanie kłamiącego lub oszukującego do przyznania się:
- Pełna lub częściowa amnestia za przyznanie się do kłamstwa – winowajca otrzymuje zmniejszenie kary za przyznanie się do winy.
- Większa kara za kłamstwo niż za popełnione oszustwo – winowajca otrzymuje dużo większą karę za skłamanie niż za popełnione oszustwo.
Wykrywanie kłamstwa
Rada Schopenhauera: „Kiedy podejrzewacie kogoś o kłamstwo, należy udać wiarę; wówczas bezwstydnie będzie kłamał jeszcze bardziej, stanie się mniej uważny aż popełni błąd i zostanie zdemaskowany.” w przekonaniu, że kłamstwo mu się udaje, gdyż kłamiący zwraca mniejszą uwagę na maskowanie się przed osobą, którą uważa za naiwną lub taką, którą udaje się jej łatwo oszukiwać lub okłamać. Wobec tego warto udawać taką osobę dla osłabienia czujności kłamcy lub oszusta.
Test wiedzy ukrywanej – czyli wiedzy, którą może posiadać tylko osoba winna. W odpowiednim momencie pytamy ją o pewien drobny szczegół, który może znać tylko ona. Znajomość tego drobnego faktu lub konkluzji wynikającej z tego faktu, ujawnia, iż osoba ta jest winna.
Błąd odrzucenia prawdy – uznanie osoby prawdomównej i szczerej za kłamcę, czym możemy jej wyrządzić dużą krzywdę.
Błąd przyjęcia kłamstwa – uznanie kłamcy za osobę szczerą.
Ryzyko Brokawa – niebezpieczeństwo uznania osoby szczerej za osobę winną (kłamcę) ze względu na specyficzny sposób bycia lub mówienia przypominający sposób osoby winnej (powstaje pod wpływem różnic indywidualnych w zachowaniu emocjonalnym).
Błąd Otella – polega na uznaniu za osobę winną (za kłamcę) osoby niewinnej (szczerej), ponieważ jej napięcie emocjonalne jest interpretowane jako wskazówki kłamstwa, gdyż osoba obwiniana jest świadoma konsekwencji uznania ją za winną lub zagrożenia, że może być uznana za osobę winną, co powoduje napięcie emocjonalne, stres, zakłopotanie a nawet agresję (szczególnie ASE, EMP).
Technika Stanisławskiego – polegająca na umiejętności wczucia się w pewną rolę, którą człowiek odgrywa i dzięki temu jest w stanie bardzo dobrze imitować emocje, które przeżywa – stosowana przez aktorów celem odegrania pewnej roli. Kłamca może również skorzystać z technik Stanisławskiego, żeby odgrywać.
Pytania ułatwiające wykrywanie kłamstwa
NOTACJA:
TDW – oznacza trudne do wykrycia
ŁDW – oznacza łatwe do wykrycia
Czy kłamca może dokładnie przewidzieć, kiedy będzie musiał kłamać?
TDW: TAK – przygotowany i przećwiczony scenariusz oraz reakcje emocjonalne
ŁDW: NIE - nie przygotowany scenariusz oraz trudniejsze do ukrycia emocje
Czy wprowadzanie w błąd polega tylko na ukrywaniu bez potrzeby fałszowania?
TDW: TAK – trudno wskazać na fakt, któremu zaprzecza
ŁDW: NIE – można udowodnić sprzeczność faktów
Czy kłamstwo dotyczy przeżywanych w danym momencie emocji?
TDW: NIE – emocje po pewnym czasie stają się słabsze i łatwiejsze do sfałszowania lub ukrycia.
ŁDW: TAK – szczególnie trudne, gdy muszą być fałszowane emocje negatywne tj. złość, strach, cierpienie, obawa itp. Kłamca może próbować sprawiać wrażenie, że nie przeżywa żadnej emocji (wyciszenie, ukrywanie) lub fałszować ją inną emocją, np. pozytywną (uśmiech, śmiech itp.)
Czy nastąpi amnestia, jeśli kłamca przyzna się do kłamania?
TDW: NIE – kłamca będzie bardziej zmotywowany do tego, żeby jego kłamstwo się udało.
ŁDW: TAK – istnieje szansa na to, że kłamca przyzna się do kłamania, ale w tym wypadku wiele zależy od tego, jakie jego potrzeby będą zrealizowane lub nie zrealizowane w przypadku przyznania się do kłamstwa, co jest również zależne od jego charakteru.
Stawki w postaci nagród lub kar są wysokie?
Trudno przewidzieć, gdyż wysokie stawki mogą zwiększyć strach przed wykryciem ale również mogą zmotywować kłamcę do bardziej starannego kłamania.
Czy za przyłapanie na kłamstwie stosowane będą surowe kary?
TDW: NIE – mały strach przed wykryciem, ale kłamca może być nieostrożny
ŁDW: TAK – zwiększa się strach przed wykryciem, ale może się także pojawić strach przed odrzuceniem prawdy, co spowoduje wystąpienie błędu Otella (fałszywego wyniku pozytywnego), ponadto strach może zmotywować do większej ostrożności.
Czy za przyłapanie na kłamstwie stosowane będą surowe kary?
TDW: NIE
ŁDW: TAK – zwiększa się strach przed wykryciem kłamstwa, gdyż kara z powodu próby skłamania (oszukania) jest większa niż za samo przewinienie
Czy okłamywany nic nie traci lub może nawet zyskuje na kłamstwie (może być chętną ofiarą)? Czy kłamstwo jest altruistyczne i nie przynosi żadnych korzyści kłamcy?
TDW: TAK – zmniejsza się poczucie winy związane z kłamaniem, jeśli kłamca wierzy, że tak jest.
ŁDW: NIE – zwiększa się poczucie winy związane z kłamaniem
Czy okłamywany ma zaufanie do kłamcy nie spodziewając się wprowadzenia w błąd?
TDW: TAK – na skutek uprzedzenia pozytywnego
ŁDW: NIE – na skutek czujności wywołanych przez możliwe podejrzenia
Czy kłamcy udało się już wcześniej oszukać okłamywanego?
TDW: TAK – zmniejsza się strach przed wykryciem, a jeśli okłamywany byłby zawstydzony lub ponosiłby inne konsekwencje będąc zmuszony do przyznania, że został oszukany, to może stać się chętną ofiarą kłamcy.
ŁDW: NIE – nie wie, czego może się spodziewać
Czy kłamca i okłamany podzielają te same wartości?
TDW: NIE – zmniejsza się poczucie winy z powodu okłamania
ŁDW: TAK – zwiększa się poczucie winy z powodu okłamania
Czy kłamstwo jest usprawiedliwione poprzez sytuację lub cel?
TDW: NIE – zmniejsza się poczucie winy z powodu okłamania
ŁDW: TAK – zwiększa się poczucie winy z powodu okłamania
Czy kłamca szanuje okłamywanego?
TDW: NIE – zmniejsza się poczucie winy z powodu okłamania
ŁDW: TAK – zwiększa się poczucie winy z powodu okłamania
Czy okłamywany jest osobą anonimową?
TDW: TAK – zmniejsza się poczucie winy z powodu okłamania
ŁDW: NIE – większa się poczucie winy z powodu okłamania
Czy okłamywany i kłamca znają się osobiście?
TDW: NIE – nieznajomość cech indywidualnych mówcy
ŁDW: TAK – znajomość cech indywidualnych mówcy pozwoli uniknąć mu błędów wykrywania kłamstwa
Czy wykrywający kłamstwo musi ukrywać swoje podejrzenia przed kłamcą?
TDW: TAK – wykrywający kłamstwo może być na tyle przejęty koniecznością i sposobem ukrywania lub fałszowania swoich podejrzeń i emocji, że nie będzie zwracał dostatecznej uwagi na zachowanie kłamcy
ŁDW: NIE – może skupić swoją uwagę na wykrywaniu kłamstwa
Czy wykrywający posiada informację, którą może znać tylko osoba winna?
TDW: NIE
ŁDW: TAK – można próbować zastosować test wiedzy ukrywanej (szczególnie w przypadku przesłuchania)
Czy jest widownia, która wie lub podejrzewa, że ofiara kłamcy jest oszukiwana?
TDW: NIE
ŁDW: TAK – może zwiększyć radość się oszukiwania u kłamcy ale również strach przed wykryciem lub poczucie winy związane z kłamaniem.
Czy kłamca i wykrywający kłamstwo mówią tym samym językiem, są tej samej narodowości i należą do tego samego kręgu kulturowego?
TDW: NIE – popełniane jest zazwyczaj więcej błędów w ocenianiu wskazówek kłamstwa
ŁDW: TAK – bardziej trafna interpretacja wskazówek kłamstwa
Czy kłamca ma doświadczenie w kłamaniu?
TDW: TAK – szczególnie wtedy, gdy ma wprawę w danym rodzaju kłamania
ŁDW: NIE
Czy kłamca jest pomysłowy i bystry w fabrykowaniu kłamstw? (INS)
TDW: TAK
ŁDW: NIE
Czy kłamca ma dobrą pamięć? (SYS)
TDW: TAK
ŁDW: NIE
Czy kłamca potrafi gładko i przekonująco mówić? (HAR, INS, EMP)
TDW: TAK
ŁDW: NIE
Czy kłamca wykorzystuje wiarygodne mięsie twarzy do podkreślenia mowy?
TDW: TAK – większe możliwości ukrycia lub fałszowania ekspresji mimicznych
ŁDW: NIE
Czy kłamca posiada zdolności aktorskie i potrafi zastosować metodę Stanisławskiego lub jest psychopatą? (INS, HAR, EMP)
TDW: TAK
ŁDW: NIE
Czy można oczekiwać, że kłamca przekona siebie do swojego kłamstwa, wierząc, że to, co mówi, jest prawdą?
TDW: TAK
ŁDW: NIE
Czy osobowość kłamcy czyni go podatnym na przeżywanie strachu (ASE, HAR), poczucia winy (RW, WS) lub radości oszukiwania (DOM, MAK)?
TDW: NIE – można rozpoznać osobowość i wykorzystać tą wiedzę do interpretowania wskazówek kłamstwa
ŁDW: TAK
Czy kłamca wstydzi się tego, co ukrywa? (MAK + DOM)
Trudno powiedzieć, gdyż chociaż wstyd powstrzymuje strach, poczucie winy, to przeciek tej emocji może zdradzić kłamstwo
Czy podejrzany kłamca mógłby przeżywać strach, poczucie winy, wstyd lub radość oszukiwania, choćby był niewinny i nie kłamał lub jego kłamstwo dotyczyłoby czegoś innego?
TDW: TAK – trudno poprawnie zinterpretować wskazówki emocji
ŁDW: NIE – ekspresje emocji mogą być wskazówkami kłamstwa
Czy wykrywający ma reputację osoby, którą trudno wprowadzić w błąd?
TDW: NIE – szczególnie jeśli w przeszłości kłamcy udało się oszukać wykrywającego kłamstwo
ŁDW: TAK – zwiększa się strach przed wykryciem kłamstwa, może jednak się zwiększyć również radość z oszukiwania
Czy wykrywający ma reputację osoby podejrzliwej? (ASE)
Trudno powiedzieć, gdyż taka reputacja może zmniejszyć poczucie winy a powodu okłamania, ale może także zwiększyć strach przed wykryciem
Czy wykrywający ma reputację osoby uczciwej?
TDW: NIE – można się spodziewać, że kłamca będzie miał mniejsze poczucie winy w związku z oszukaniem wykrywającego kłamstwo
ŁDW: TAK – zwiększa się poczucie winy
Czy wykrywający ma tendencję do unikania problemów i zaprzeczania oraz do dobrego oceniania innych ludzi?
TDW: TAK – prawdopodobnie przeoczy wskazówki kłamstwa i będzie podatny na popełnienie błędu fałszywego wyniku negatywnego ze względu na swoje pozytywne uprzedzenie
ŁDW: NIE
Czy wykrywający posiada niezwykłe zdolności trafnego interpretowania zachowań ekspresywnych?
TDW: NIE
ŁDW: TAK
Czy wykrywający jest uprzedzony do kłamcy?
TDW: NIE
ŁDW: TAK – chociaż wykrywający będzie zwracał uwagę na wskazówki kłamstwa, to jednak będzie miał skłonność do popełnienia błędu fałszywego wyniku pozytywnego (błędu Otella)
Czy wykrywający odnosi jakąś korzyść z tego, że nie wykryje kłamstwo (może być chętną ofiarą)?
TDW: TAK – wykrywający będzie świadomie lub nieświadomie ignorował wskazówki kłamstwa.
ŁDW: NIE
Czy wykrywający nie jest w stanie tolerować niepewności czy jest oszukiwany?
Trudno powiedzieć, gdyż może powodować popełnienie błędu fałszywego wyniku pozytywnego lub fałszywego wyniku negatywnego.
Czy wykrywającego ogarnął ogień emocji?
TDW: NIE
ŁDW: TAK – kłamcy zostaną wykryci, ale osoby niewinne będą uznane za kłamców (błąd fałszywego wyniku pozytywnego)
Czy człowiek o charakterze systematycznym mówi ogólnikami (tj. nie wysławia się precyzyjnie)?
TDW: NIE
ŁDW: TAK – niezgodne z jego charakterem i wskazywać może na ukrywanie lub na nieprzemyślany scenariusz postępowania