Minerały główne skał magmowych: krzemiany wstęgowe

Tomasz Bartuś

Krzemiany wstęgowe powstają przez równoległe łączenie dwóch łańcuchów typu piroksenów i tworzą płaskie wstęgi zbudowane z anionów [Si₄O₁₁]^6-. Wśród krzemianów wstęgowych najważniejszymi minerałami są amfibole. Do grupy amfiboli należy duża liczba minerałów o bardzo zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów. Zróżnicowanie to wynika z dużych możliwości wzajemnego podstawiania jonów. Amfibole mogą krystalizować w układzie rombowym lub jednoskośnym, tworząc dwa szeregi kryształów mieszanych. Makroskopowe rozróżnienie poszczególnych kryształów amfiboli rzadko jest możliwe, ponieważ zwykle mają one postać kryształów wrosłych. Najważniejszą rolę skałotwórczą w tej grupie minerałów odgrywa hornblenda.

HORNBLENDA

(Ca,Na)₂(Fe²⁺, Mg)₂ [(OH)(Si,Al)Si₂O₁₁]₂

Hornblenda jest bardzo skomplikowanym uwodnionym krzemianem rozmaitych metali (Ca, Na, Fe, Mg, Mn, Ti itp.). Możliwości podstawienia jonów są bardzo duże, wskutek czego wyróżnia się kilka odmian hornblendy, które różnią się składem chemicznym i innymi właściwościami. Z tego względu hornblendzie przypisuje się zazwyczaj bardzo uproszczony wzór widoczny powyżej.

Tworzenie się hornblendy wymaga obecności pary wodnej. Dlatego minerał ten występuje w skałach magmowych głębinowych, a w skałach wylewnych należy do składników powstałych w głębi ziemi (prakryształy), przed wylaniem lawy. Brak jej natomiast wśród składników krystalizujących z lawy w warunkach wulkanicznych.

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać kryształów: hornblenda krystalizuje w układzie jednoskośnym.Obserwacje ścian kryształu rzadko są możliwe, gdyż minerał ten w zasadzie tworzy tylko kryształy wrosłe. Dobrze wykształcone osobniki można spotkać w andezytach.
Pokrój kryształów: najczęściej słupowy lub długosłupowy (kryształy o kształcie wydłużonym).
Barwa: najczęściej zielonoczarna , brunatnoczarna lub zupełnie czarna.
Połysk: szklisty, ziemisty.
Rysa: szara.
Twardość: 5,5.
Łupliwość: doskonała.
Gęstość: 3,0-3,5 g/cm³.

WYSTĘPOWANIE

Hornblenda jest pospolitym minerałem występującym w wielu skałach magmowych takich jak dioryty, syenity, sjenodioryty, andezyty, trachity, latyty, a także w licznych skałach metamorficznych - amfibolitach, łupkach amfibolowych, gnejsach hornblendowych. Hornblenda zalicza się do minerałów o średniej odporności na wietrzenie. W glebach występuje niezbyt często w postaci pojedynczych nieregularnych ziarn. Pod wpływem procesów wietrzenia hornblenda z czasem ulega rozkładowi, dostarczając zwietrzelinie wielu składników pokarmowych dla roślin. Produktami procesu wietrzenia hornblendy są najczęściej chloryty, wermikulit, montmorillonit, getyt.

Tomasz Bartuś