Krzemiany wyspowe stanowią najprostsze związki w grupie minerałów krzemianowych. Zawierają one nie połączone ze sobą tetraedry [SiO4]4-. Wśród krzemianów wyspowych występuje wiele ważnych minerałów skałotwórczych.
OLIWIN
(Mg,Fe)2[SiO4]
Fig. 1. Ksenolit oliwinowy w bazalcie; Lutynia, metamorfik Lądka-Śnieżnika (Sudety)
Oliwiny stanowią grupę minerałów będących składnikami skał magmowych masywnych i niedosyconych krzemionką. Tworzą one szereg kryształow mieszanych o ogólnym wzorze (Mg,Fe)2[SiO4], którego skrajnymi członami są forsteryt - Mg2[SiO4] i fajalit - Fe2[SiO4]. Oliwin właściwy (chryzolit) zawiera od 70 do 90% mol. forsterytu oraz 10 do 30% mol. fajalitu.
CECHY MAKROSKOPOWE:
Postać występowania: wszystkie oliwiny krystalizują w układzie rombowym, makroskopowa postać kryształów jest rzadko widoczna, gdyż z reguły występują jedynie osobniki wrosłe.
Pokrój kryształów: grubotabliczkowy lub krótkosłupkowy, nieraz prawie izometryczny.
Barwa: u oliwinów właściwych bardzo charakterystyczna, oliwkowozielona, niekiedy z odcieniem lekko żółtawym. Silniej żelaziste odmiany bywają ciemniejsze, aż do oliwkowobrunatnych.
Połysk: szklisty, tłustawy.
Rysa: szara.
Twardość: 6,5-7,0.
Łupliwość: słaba, często prawie niedostrzegalna.
Gęstość: 3,3 g/cm3.
WYSTĘPOWANIE
Oliwiny stanowią łatwo wietrzejący składnik skał magmowych zasadowych takich jak bazalt, gabro oraz ultrazasadowych, takich jak dunit i perydotyt. Oliwiny są minerałami mało odpornymi chemicznie. Już w warunkach magmowych ulegają często wtórnym przeobrażeniom, przechodząc przeważnie w agregaty piroksenów, amfiboli, magnetytu lub innych minerałów. Przemiany zachodzące w oliwinach pod wpływem pary wodnej prowadzą do rozkładu, którego produktami są minerały z grupy serpentynu oraz magnezyt, chalcedon i inne. Mała odporność oliwinów na wietrzenie powoduje, że minerały te nie występują w skałach osadowych ani w glebach.
GRANATY
(Mg,Fe)3Al2[SiO4]3
Fig. 2. Granaty w pegmatycie, eratyk skandynawski
Granaty stanowią dużą grupę minerałów izostrukturalnych (tzn. wykazujących bardzo podobną budowę, lecz różniących się składem chemicznym), będących krzemianami metali dwuwartościowych (wapnia, magnezu, żelaza, manganu) i trójwartościowych (żelaza, glinu, chromu). Należą do grupy krzemianów wyspowych (zawierają nie połączone ze sobą tetraedry [SiO4]4-). Największe znaczenie skałotwórcze mają granaty właściwe.
CECHY MAKROSKOPOWE:
Postać występowania: wszystkie granaty krystalizują w układzie regularnym.
Pokrój kryształów: kryształy izometryczne, najczęściej w postaci dwunastościanu rombowego.
Barwa: różna w zależności od składu chemicznego - granaty właściwe mają barwę czerwoną, czasami krwistoczerwoną, częściej wiśniowoczerwoną, nieraz z odcieniem lekko liliowym lub brunatnawym. Inne minerały tej grupy mogą mieć barwy od żółtych, żółtawobrunatnych i zielonobrunatnych, przez szmaragdowozielone, czerwone aż po prawie czarne.
Połysk: szklisty lub tłusty, niekiedy zbliżony do diamentowego.
Rysa: biała.
Twardość: 6,5-7,5.
Łupliwość: niewyraźna.
Gęstość: 3,5-4,4 g/cm3.
WYSTĘPOWANIE
Granaty występują w skałach metamorficznych, takich jak łupki granatowomikowe, łupki granatowochlorytowe, granulity, eklogity i inne. W skałach magmowych obecne są jako składnik akcesoryczny (np. w granitach, fonolitach). Granaty wykazują dużą odporność na wietrzenie, dzięki czemu mogą gromadzić się w okruchowych skałach osadowych (granatowe piaski plażowe). Dzięki dużej twardości stosowane są w produkcji materiałów ściernych. Niektóre odmiany używane są w jubilerstwie jako kamienie półszlachetne.
