Produkty dynamometamorfizmu


Tomasz Bartuś



Dynamometamorfizm (in. metamorfizm dyslokacyjny, dynamiczny, kataklastyczny, kinetyczny) - rodzaj metamorfizmu towarzyszący ruchom górotwórczym związany głównie z ruchmi mas skalnych wzdłuż uskoków i nasunięć. Głównym czynnikiem powodującym zmiany metamorficzne jest ciśnienie kierunkowe (stress). Podrzędne znaczenie mają temperatura oraz fluidy. Z reguły ten rodzaj metamorfizmu rozwija się wzdłuż płaszczyzn uskokowych lub nasunięć i w związku z tym ma znaczenie lokalne.

Rodzaj produktów metamorfizmu dyslokacyjnego zależy od stopnia zaawansowania procesów tektonicznych. Wzdłuż płaszczyzn nieciągłości dochodzi do kruszenia skał (kataklazy). Powstają wtedy kakiryty brekcje tektoniczne oraz kataklazyty. Jeżeli mamy do czynienia z większym zaangażowaniem tektoniki i skały są mielone (dochodzi do ich mylonityzacji. W strefach przemieszczeń tworzy się tzw. miazga mylonityczna i powstają mylonity. Procesy kataklazy i mylonityzacji współwystępują ze sobą. Z większym zaawansowaniem zmian dynamometamorficznych mamy do czynienia w głębszych strefach nieciągłości. Jeszcze wyższy stopień metamorfizmu reprezentują ultramylonity. W ostatnim etapie zmian dynamometamorficznych dochodzi do zeszklenia składników skał.

Produkty dynamometamorfizmu można ułożyć według rosnącego stopnia zaawansowania kataklazy i mylonityzacji w następujący sposób:

kakiryty → brekcje tektoniczne → kataklazyty → mylonity → ultramylonity
Kakiryty
 

Kakiryty są to skały, które w odróżnieniu od protolitów poprzecinane są gęstą siecią nieregularnych, utajonych spękań.

Brekcje tektoniczne
 

Brekcje tektoniczne są skałami okruchowymi powstającymi w wyniku rozkruszenia skał pierwotnych i przemieszczenia poszczególnych ich fragmentów względem siebie. Zawartość miazgi mylonitycznej może w nich wynosić objętościowo do 10%.

Brekcja tektoniczna
Fig. 1. Brekcja tektoniczna w dolomitach ze Zbrzy, dewon środkowy; Dubie k. Krzeszowic (obszar podkrakowski)
Kataklazyty
 

Kataklazyty cechują się wyższym stopniem zmian dynamometamorficznych niż kakiryty i brekcje tektoniczne. Są od nich bardziej zmiażdżone i rozdrobnione. Ziarna skał są z reguły nieznacznie poprzemieszczane wykazując pewne cechy uporządkowania stressem. Niektórzy autorzy uważają, że kataklazyty mają wyłącznie struktury bezładne (Bolewski & Parachoniak 1988). Skład mineralny kataklazytów często odpowiada granitoidom, arkozom bądź szarogłazom. Pomiędzy większymi ziarnami - reliktami skał pierwotnych występuje miazga mylonityczna. Jej zawartość objętościowa w skale może wynosić 10-50%.

Kataklazyt
Fig. 2. Zgład kataklazytu (protolit - gnejsy oczkowe - śnieżnickie); Międzygórze, metamorfik Lądka-Śnieżnika (Sudety); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Mylonity
 

Mylonity reprezentują wysokie stadium zmian dynamometamorficznych. Powstają w wyniku zbrekcjowania, kataklazy, a następnie mylonityzacji skał pierwotnych. W trakcie tych procesów dochodzi do coraz to silniejszego roztarcia protolitów i przekształcenia ich w miazgę mylonityczną. Tkwią jednak w niej niewielkie nieroztarte relikty skał pierwotnych. Stąd mylonity często mają tekstury porfiroblastyczne. Skład mylonitów (podobnie jak kataklazytów) jest zbliżony do granitoidów, arkoz bądź szarogłazów. Poza kwarcem i skaleniem alkalicznym częto zawierają chloryty, serycyt lub epidot. Zawartość miazgi mylonitycznej wynosi zwykle 50-90%. Niektórzy autorzy uważają mylonity (w odróżnieniu od kataklazytów) za skały ze strukturami uporządkowanymi (Bolewski & Parachoniak 1988). Występowanie mylonitów i kataklazytów często ma charater lokalny. Skały te często przechodzą w siebie nawzajem tworząc soczewki lub smugi jednych skał w drugich.

Mylonit
Fig. 3. Zgład mylonitu (protolit - gnejsy oczkowe - śnieżnickie); Międzygórze, metamorfik Lądka-Śnieżnika (Sudety); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Ultramylonity
 

Ultramylonity są końcowym produktem przemian dynamometamorficznych. W trakcie mylonityzacji dochodzi do powstania skał o afanitowej teksturze i uporządkowanej stressem strukturze. Skały w całości budowane są z miazgi mylonitycznej. Brak w nich jakichkolwiek reliktów skał macierzystych.

Rozkruszenie, a zwłaszcza mylonityzacja ułatwiają późniejszą rekrystalizację ziaren produktów dynamometamorfizmu. Prowadzi to do powstania blastomylonitów, a czasami może zupełnie zatrzeć kataklastyczny charakter skał przeobrażając je w gnejsy.

Istnieje szereg skał metamorficznych o niejasnej genezie podejrzewanych o związek z procesami tektonicznymi. Wśród przykałdów należy wymienić gnejsy ołówkowe oraz kwarcyty daktylowe.

Kwarcyt daktylowy
Fig. 4. Kwarcyt daktylowy - powierzchnia świeża, widoczne są żółtawe wydłużone blasty kwarcowe w drobnokrystalicznym matriksie kwarcowym; Skałka Goethego, Krzywina, Przedgórze Sudeckie

Bibliografia

Bolewski A., Parachoniak W., 1986. Zarys petrografii. Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie, Kraków.
Bolewski A., Parachoniak W., 1988. Petrografia. Wyd. trzecie. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Krawczyk A., 1997. Praktyka sudecka Polanica-Zdrój 1997, Zakład Geologii Ogólnej i Matematycznej AGH, matriały niepublikowane.
Ryka W., Maliszewska A., 1982. Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Żaba J., 2003. Ilustrowany słownik minerałów i skał. Videograf II, Katowice.
Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 1 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 2 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 3
 
 

Materiały wstępne

 
 
 
 
 
 
Tabela geochronologiczna (upr.) b/w
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) basic colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) full colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna
 
 
 

Skały magmowe

 
 
Klasyfikacja skał magmowych
 
dokument pdf
Skały magmowe (prezentacja)
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Krzemiany_wyspowe (oliwiny, granaty, topaz)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały plutoniczne:
 
 
 
 
Granitoidy (granit, granodioryt, tonalit)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały wulkaniczne:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały żyłowe:
 
 
 
 
Aplity, lamprofiry
 
 
 
 
..

Skały osadowe

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Minerały skał osadowych
 
 
 
 
 
Skały okruchowe
 
 
 
 
 
 
 
Struktury sedymentacyjne skał okruchowych - prezentacja
 
Skały węglanowe
 
Wapienie (wstęp)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały krzemionkowe
 
Martwice krzemionkowe i gejzeryty
 
 
Rogowce (radiolaryty, gezy, spongiolity)
 
 
Opoki
 
 
 
 
 
 
Ewaporaty
 
 
 
 
Skały alitowe, fosforanowe
 
 
 

Skały metamorficzne

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
epidot
 
 
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - materiały do ćwiczeń
 
dokument pdf
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - prezentacja
 
 
dokument pdf
Produkty metamorfizmu regionalnego
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty ultrametamorfizmu
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu termicznego
 
 
Skarny
 
 
Hornfelsy
 
 
 
 
Produkty dynamometamorfizmu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu impaktytowego
 
 
 
 
 
 
Materiały do ćwiczeń cz. II
 
dokument pdf
Prezentacja Metamorfizm II
 
dokument pdf

Wyniki kolokwium

 
 
kolokwium ze skał OSADOWYCH (22.01.2018)
 
Wszystkie