Minerały grupy serpentynu (antygoryt, chryzotyl, lizardyt i inne) powstają w wyniku regionalnych procesów autometamorficznych, w niskich stadiach metamorfizmu (facja zieleńcowa), głównie na skutek przekształcenia minerałów ultrazasadowych skał magmowych (zawierających oliwiny i pirokseny).
Antygoryt
Mg6[(OH)8/Si4O10]
Antygoryt - minerał z gromady krzemianów zaliczany do grupy serpentynów (płytkowych).
Fig. 1. Serpentynit z antygorytem (zielonkawe) i reliktami oliwinów (czarne), Szklary, masyw Szklar (Przedgórze Sudetów)Fig. 2. Serpentynit z antygorytem i reliktami oliwinów (ciemnozielone), Szklary, masyw Szklar (Przedgórze Sudetów)Fig. 3. Serpentynit z antygorytem i reliktami oliwinów, Szklary, masyw Szklar (Przedgórze Sudetów)
CECHY MAKROSKOPOWE:
Postać występowania: układ krystalograficzny jednoskośny. Występuje w skupieniach ziarnistych, mikrokrystalicznych, masywnych, płytkowych albo łuseczkowych. Czasami tworzy też agregaty listewkowe, włókniste, rozetowe bądź promieniste
Pokrój kryształów: płytkowy, łuseczkowy lub tabliczkowy.
Łupliwość: jednokierunkowa bardzo dobra, a nawet doskonała, muszowy bądź drzazgowy przełam.
Gęstość: 2,55-2,64 g/cm3.
Inne: jest minerałem kruchym, pojedyncze płytki bywają giętkie.
WYSTĘPOWANIE
Należy do minerałów pospolitych. Powstaje na skutek przemian hydrotermalnych (w temp. <400°C), hipergenicznych (w warunkach napowierzchniowego wietrzenia) ultrazasadowych bądź zasadowych skał magmowych (głównie perydotytów, dunitów, pikrytów, gabr, diabazów, lamprofirów, i in.). Jest związany z wystąpieniami ofilolitów. Bywa też spotykany w zmetamorfizowanych dolomitach i marglach dolomitycznych. Powstaje najczęściej w wyniku przeobrażenia piroksenów, rzadziej oliwinów, amfiboli i innych. Stanowi główny składnik serpentynitów. Najczęściej współwystępuje z chryzotylem, talkiem, chromitem, dolomitem. W czapach zwietrzelinowych masywów ofiolitowych często tworzą się bogate wietrzeniowe, złoża niklu.
Powstaje w wyniku hydrotermalnych przeobrażeń (w temperaturze poniżej 350°C) ultrazasadowych skał magmowych: dunitów, perydotytów. Jest głównym składnikiem serpentynitów. Tworzy się wskutek przeobrażenia oliwinów, piroksenów, amfiboli, niekiedy: biotytu, chlorytu. Stanowi 93% azbestu wytwarzanego i stosowanego w przemyśle.
Lizardyt
Mg6[(OH)8Si4O10]
Fig. 6. Lizardyt w marmurze kontaktowym, Ogorzelec, Rudawy Janowickie (Sudety)
CECHY MAKROSKOPOWE:
Postać występowania: Tworzy skupienia zbite, płytkowe i blaszkowe. Ma zdolność tworzenia pseudomorfozy po piroksenie i oliwinie. Jest kruchy, ale pojedyncze blaszki są sprężyste i giętkie. Jest przeświecający, przeważnie zawiera niewielkie ilości metali takich jak: żelazo, glin, nikiel. Minerał wtórny, zwykle występujący jako główny składnik zbitych serpentynitów.
Pokrój kryształów: blaszkowy (płytkowy).
Barwa: jasnozielona i zielona w odcieniach.
Połysk: jedwabisty, woskowy.
Rysa: biała lub szara.
Twardość: 2,5.
Łupliwość: doskonała, jednokierunkowa.
Przełam: nierówny, drzazgowy.
Gęstość: 2,44–2,62 g/cm3.
WYSTĘPOWANIE
Powstaje w środowiskach hydrotermalnych na skutek przeobrażenia krzemianów zasobnych w magnez, zwłaszcza oliwinów, piroksenów, amfiboli, a niekiedy także biotytu w zasadowych skałach wylewnych o zawartości 45–53% SiO2. Tworzy się także podczas metamorfizmu regionalnego i kontaktowego skał osadowych na skutek przemiany minerałów ilastych w pirokseny, a następnie piroksenów w minerały z grupy serpentynów.
Talk
Mg3(OH)2Si4O10
Talk jest najbardziej miękkim z minerałów. Ma twardość wzorcową 1 w skali Mohsa. Można go z łatwością zarysować paznokciem. Jego blaszki są dość giętkie. W dotyku jest tłusty, mydlany. Z reguły występuje w postaci gęsto upakowanych skupień łuseczkowatych i blaszkowatych. Kryształy spotykane są rzadko.
Fig. 7. Talk, Gemerská Poloma (Słowacja)
CECHY MAKROSKOPOWE:
Postać występowania: .
Pokrój kryształów: blaszkowy, łuseczkowy.
Barwa: zazwyczaj biały, czasem bezbarwny, zielonkawy lub szary.
Połysk: tłusty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardość: 1.
Łupliwość: doskonała.
Przełam: brak.
Gęstość: 2,58-2,83 g/cm3.
Przełam: tłusty, jedwabisty w dotyku, bardzo miękki, brudzi palce.
WYSTĘPOWANIE
Talk jest pochodzenia metamorficznego, występuje głównie w skałach powstałych w średnio wysokich temperaturach (300-400°C). Powstaje także z hydrotermalnego przeobrażenia skał ultrazasadowych zasobnych w oliwiny i pirokseny oraz w wyniku metamorfozy marmurów dolomitowych. W Polsce talk występuje w masywach ofiolitowych wokół kry sowiogrskiej i w łupkach talkowych w Wieściszowicach (Rudawy Janowickie). Miejsca występowania w świecie to Austria (Rabenwald w Styrii, Zillertal w Tyrolu, Karyntia), Szwajcaria (St. Gothard, Hospental), Niemcy (Gopfersgrun w Smreczanach), Indie (Madras) i RPA.
