Tomasz Bartuś

Dunity i perydotyty są ultrazasadowymi skałami magmowymi zbudowanymi w przewadze z oliwinów i piroksenów. Mogą im towarzyszyć zmienne ilości amfiboli, chromitu, magnetytu i ilmenitu. Chromity występują w tych skałach w postaci szlirów. Oliwiny są w różnym stadiach zmian autometamorficznych prowadzących do serpentynizacji. W wyniku tego procesu oliwiny przechodzą w minerały metamorficzne - antygoryt, chryzotyl lub lizardyt. Zmienione skały noszą nazwę serpentynitów.

Opis

Dunity i perydotyty są skałami ciemnymi, zielonkawoczarnymi lub brunatnordzawymi. W miarę postępu serpentynizacji nabierają barw jasnozielonych, poprzerastanych żyłami magnezytu, opalu i chalcedonu. Skały maja teksturę i strukturę ziarnistą, bezładną lub uporządkowaną z ułożenia blaszek i włókien minerałów z grupy serpentynu.

Występowanie

Perydotyty i dunity tworzą się w górnym płaszczu Ziemi dlatego ich występowanie na powierzchni najczęściej jest związane z procesami tektonicznymi. Zwykle występują one na powierzchni terenu jako część sekwencji ofiolitowych, czyli fragmentów skorupy oceanicznej oderwanej od niej w procesie subdukcji i dołączonych do skorupy kontynentalnej. Mogą także tworzyć niezgodne intruzje. Skały te nie tworzą się w skorupie ziemskiej dlatego nie ma ich odpowiedników wylewnych i piroklastycznych. Jak już wspomniano skały te z reguły są w różnym stopniu zmienione przez procesy serpentynizacji. Znamiennym jest, że w otoczeniu tych skał nie obserwuje się stref zmian kontaktowych (termicznych). Wskazuje to na kontakty tektoniczne.

W Polsce skały klasy perydotytu spotkamy w sudeckich masywach ofiolitowych - Szklar, Nowej Rudy, Braszowic-Brzeźnicy i Ślęży. Są to najczęściej słabo zmetamorfizowane perydotyty lub serpentynity o niskim stopniu zaawansowania autometamorfizmu oliwinów. W obrazie mikroskopowym skały te często posiadają naprzemian enklawy skał pierwotnych oraz skał o różnym zaawansowaniu serpentynizacji.

Kimberlity będące skałami kominów wulkanicznych, w których występują diamenty są uważane za rodzaj perydotytów.

Piroksenity i Hornblendyty są ultrazasadowymi skałami magmowymi zbudowanymi odpowiednio w przewadze z piroksenów lub amfiboli.

Opis

Piroksenity i hornblendyty są skałami ciemnymi o barwie brunatnoczarnej, brunatnoszarej lub zielonej. Mają teksturę fanerokrystaliczną, a strukturę zbitą, ziarnistą i bezładną. Są zbudowane prawie wyłącznie z piroksenów lub amfiboli. Jako domieszki zawierają hornblendę, biotyt, chromit i magnetyt. Wśród minerałów wtórnych pojawiają się chloryty, minerały z grupy serpentynu i urality - powstałe w wyniku procesu uralityzacji (przemiana piroksenów w amfibole). Wśród piroksenów występują: bronzyt, hipersten i diallag.

Występowanie

Piroksenity na terenie Polski piroksenity na małych obszarach Sudetów w Górach Bialskich, Rudawach Janowickich, w okolicy Sobótki, gdzie występują w sekwencjach ofiolitowych razem ze skałami z klasy gabra i bazaltu.