Tomasz Bartuś

Granity zawierają głównie skalenie alkaliczne, kwarc, plagioklazy i biotyt, a ponad to muskowit i amfibole. To powoduje, że są to skały leukokratyczne. Przybierają najczęściej barwy szare, jasnoszare, niekiedy prawie białe, białoróżowe, zielone, czerwone, ciemnoszare i inne. Jako skały plutoniczne zawsze mają one teksturę jawnokrystaliczną, najczęściej średniokrystaliczną, rzadziej grubokrystaliczną lub drobnokrystaliczną (mikrogranity), niekiedy porfirowatą oraz strukturę bezkierunkową (bezładną), niekiedy ukierunkowaną. W niewielkich ilościach w granitoidach mogą występować minerały akcesoryczne: apatyt, cyrkon, monacyt, ksenotym, turmalin, beryl, tytanit, rutyl, anataz, magnetyt, allanit, fluoryt, granat i inne.

Odmiany

Istnieje cały szereg charakterystycznych odmian teksturalno-strukturalnych granitów oraz typowych odmian związanych z polskimi lokalizacjami.

Granit pismowy (hebrajski) – zawiera tzw. przerosty pismowe, czyli prawidłowo zorientowane wrostki kwarcu zanurzone w drobno- bądź średniokrystalicznej masie skaleni alkalicznych. Są charakterystyczne dla stref kontaktowych pegmatytów ze skałą macierzystą. Występują przeważnie w kwaśnych skałach magmowych, dający po wypolerowaniu rysunek przypominający pismo hebrajskie.

Granit karkonoski jest skałą budującą masyw granitowy Karkonoszy (Sudety Zachodnie). Pluton Karkonoszy powstał w późnym karbonie jako skutek orogenezy waryscyjskiej. Z tego samego okresu pochodzą inne duże sudeckie plutony. Granity w swoim składzie najczęściej zawierają duże różowe kryształy skaleni potasowych, kwarc oraz biotyt. Pluton Karkonoszy zbudowany jest z kilku odmian granitów: 1) centralnej - porfirowatej; 2) grzbietowej - równoziarnistej oraz 3) granofirowej. (Majerowicz & Wierzchołowski 1990). W odmianach porfirowatych skalenie potasowe otoczone sa obwódkami zbudowanymi z plagioklazów. Pluton powstawał prawdopodobnie w dwóch etapach. W pierwszym intrudowała magma granitów grzbietowych, a następnie magma granitów centralnych i granofirowych zawierająca nieupłynnione relikty skał metamorficznych.

Granit strzegomski buduje pluton Strzegom-Sobótka położony na Przedpolu Sudetów. Podobnie jak w przypadku masywu Karkonoszy jest wieku późnokarbońskiego. Skały budujące masyw to granity składające się głównie z plagioklazu, kwarcu, biotytu, rzadziej hornblendy. Mają jasnoszarą lub żółtawą barwę, teksturę fanerokrystaliczną, pełnokrystaliczną, jednorodną; teksturę masywną, nieuporządkowaną. Petrograficznie to monzogranity hornblendowo-biotytowe, granodioryty biotytowe i leukogranity biotytowo-muskowitowe. Granity strzegomskie posiadają dobre parametry technologiczne (wysoka wytrzymałość na ściskanie i ścieranie, niska nasiąkliwość i wysoka mrozoodporność). Cechują się też wysoką blocznością. Ułatwia to ich eksploatację i produkcję kostki brukowej, krawężników czy kamienia murowego. Granity strzegomskie zawierają liczne szliry minerałów ciemnych. Masyw przecinają liczne żyły pegmatytowe, aplitowe oraz kwarcowe. W granitowych kawernach występują atrakcyjne kolekcjonerskie minerały.

Granit strzeliński

Granit rapakiwi (granit Rapakivi) to skała o składzie granitu bądź granodiorytu i teksturze fanerokrystaliczno-porfirowej, w której skład wchodzą duże owalne ziarna czerwonego skalenia potasowego (głównie ortoklazu) (Ryka & Maliszewska 1982). Najczęściej są one otoczone obwódką białego lub zielonkawego plagioklazu. Porfirokryształy skaleni są otoczone średno- bądź drobnoziarnistym tłem skalnym zbudowanym z plagioklazów, kwarcu i biotytu. Skały te powstały prawdopodobnie na skutek ponownego wzrostu temperatury stygnącego stopu magmowego, co spowodowało rozpuszczanie wykrystalizowanych już tabliczek ortoklazów. Roztapianiu ulegały najpierw naroża kryształów, które ostatecznie przyjęły kształty okrągłe lub owalne. Na nich wykrystalizowały plagioklazy, a pomiędzy nimi reszta minerałów budująca tło skalne.

Granit kudowy to skała występująca w obrębie plutonu Kudowy - budującego południowo-zachodnią część Gór Stołowych oraz fragmenty Pogórza Orlickiego. Jest dość ciemna, o barwie czerwonej, czerwono-szarej lub ciemnoszarej, o składzie mineralnym odpowiadającym granitom monzonitowym, granodiorytom lub tonalitom. Ma teksturę fanerokrystaliczną, równokrystaliczną, średniokrystaliczną albo nierównokrystaliczną, a czasami fanerokrystaliczno-porfirową, strukturę masywną, nieuporządkowaną, zbitą, rzadziej słabo ukierunkowana lub kierunkowa. W składzie mineralnym występują: plagioklazy, mikroklin, kwarc, biotyt, w niektórych odmianach chloryt, sporadycznie amfibole, muskowit i inne.

Granity wietrzejąc tworzą charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne typu głowa cukru, niekiedy gołoborza, a w warunkach wietrzenia w zimnym i wilgotnym klimacie – „kaszę granitową”. Specyficznym utworem wietrzeniowym są kociołki wietrzeniowe, zwane dawniej misami ofiarnymi. W warunkach metamorficznych, kiedy w aureoli kontaktowej sąsiaduje ze skałami węglanowymi dochodzi do procesu bimetasomatozy, w wyniku której z granitoidów zostaje odprowadzona krzemionka. Objawia się to całkowitym zanikiem kwarcu. W związku z tym, że w warunkach magmowych kwarc krystalizuje jako ostatni i "zlepia" pozostałe kryształy, powoduje to zjawisko dezintegracji granularnej. Tworzy się luźna skała "kasza skalna" złożona ze skaleni potasowych, plagioklazów i mik.

Występowanie

Granodioryty tworzą jądra (części centralne) lub żadziej obrzeżenia intruzji granitowych.

Tonality są skałami zawierającymi 20-60% kwarcu w stosunku do innych minerałów jasnych oraz 90-100% plagioklazów w stosunku do skaleni alkalicznych (Ryka & Maliszewska 1982). Minerały ciemne występują tu w ilości 10-40% objętościowo. Gdy jest ich mniej mówimy o leukotonalitach, a jeśli jest ich więcej mówimy o melatonalitach. Pozostałe cechy mają identyczne jak granity.

Występowanie

Tonality mogą tworzyć duże samodzielne ciała magmowe ale mogą też występować na obrzeżeniach intruzji innych granitoidów.