Minerały należące do grupy krzemianów łańcuchowych zbudowane są z tetraedrów połączonych w wydłużone łańcuchy złożone z anionów [Si2O6]6- (każdy tetraedr posiada dwa naroża wspólne z sąsiednimi tetraedrami). Wiele minerałów zaliczanych do krzemianów łańcuchowych posiada duże znaczenie skałotwórcze. Najważniejszą grupę stanowią tu pirokseny. Grupa piroksenów obejmuje wiele minerałów o dużej zmienności składu chemicznego i postaci kryształów. Ogólnie mówiąc są one krzemianami wapnia, magnezu i żelaza, w mniejszym stopniu manganu, sodu, a także glinu. Pirokseny tworzą mniej lub bardziej ciągłe szeregi kryształow mieszanych, krystalizują w układach rombowych i jednoskośnych. Rozpoznawanie makroskpowe większości piroksenów nie jest możliwe. Właściwości piroksenów omówione zostaną na przykładzie augitu majacego spośród nich najistotniejszą rolę skałotwórczą oraz diallagu.
AUGIT
(Ca,Na,Mg,Fe2+,Al,Ti)2[(Si,Al)2O6]
Fig. 1. Tabliczkowe i krótkosłupowe kryształy augitu w andezycie; lokalizacja nieznana
CECHY MAKROSKOPOWE:
Postać kryształów: augit krystalizuje w układzie jednoskośnym.
Pokrój kryształów: bardzo grubotabliczkowy lub bardzo krótkosłupkowy, nieraz prawie izometryczny.
Barwa: przeważnie czarna, niekiedy o odcieniach jaśniejszych szarawych lub brunatnawych.
Połysk: szklisty, ziemisty.
Rysa: szara.
Twardość: 6,0.
Łupliwość: doskonała.
Gęstość: 3,2-3,6 g/cm3.
WYSTĘPOWANIE
Augit jest bezwodnym glinokrzemianem wapnia, magnezu, żelaza dwu- i trójwartościowego oraz glinu. Część jonów magnezowo-żelazawych jest podstawiona jonami żelazowymi i tytanowymi, a wapń może być częściowo podstawiony sodem. Ogniwa o odmiennym składzie traktowane są jako osobne odmiany, a nawet minerały np. augit zwyczajny, augit diopsydowy (diallag). Augit jest pospolitym składnikiem wielu skał magmowych, takich jak gabra, dioryty oraz bazalty i andezyty. W skałach ulega on przeobrażeniu w minerały z grupy amfiboli. W glebach występuje stosunkowo rzadko, ponieważ łatwo ulega rozpuszczeniu i wymyciu. Sporadycznie występuje tu w postaci nieregularnych, pojedynczych ziarn. Zależnie od warunków środowiska, przechodzić może w wodorotlenek żelaza, getyt, hematyt, oprócz tego montmorillonit, wermikulit, chloryt, uwalniając w trakcie wietrzenia wiele cennych składników pokarmowych dla roślin.
Fig. 2. Duży kryształ augitu w andezycie; kamieniołom w Górze Wdżar (pieniński pas skałkowy)
DIALLAG
Ca(Mg,Fe)[Si2O6]
Fig. 3. Diallagi i plagioklazy w gabrze diallagowym, masyw Braszowic-Brzeźnicy (Przedgórze Sudetów)
Diallag charakteryzuje się nieco prostszą od augitu zwyczajnego budową chemiczną, oraz bardziej zielonawym zabarwieniem i połyskiem zbliżonym do jedwabistego lub perłowego (niekiedy nawet metalicznego) (Fig. 3). Diallag występuje pospolicie w skałach magmowych, jest np. głównym składnikiem gabr diallagowych.
