Tomasz Bartuś



Ultrazasadowe skały magmowe (in. ultrabazyty, hiperbazyty) są to skały pozbawione jasnych składników i bardzo ubogie w krzemionkę (40-45%). Nazywane są też klasą perydotytu (Fr: peridot - oliwin). Do głównych składników tych skał należą: oliwiny, pirokseny, amfibole, a czasami także biotyt, granaty i chromit. Główne skały tej grupy możemy poprawnie zidentyfikować dopiero po przeprowadzeniu szczegółowych badań mineralogicznych. O nazwie decyduje zawartość głównego składnika skał - czyli oliwinów.

  • dunity (oliwinity) - 100-85% oliwinu
  • oliwinity piroksenowe - (85-70%) oliwinu
  • perydotyty - 70-30% oliwinu
  • piroksenity oliwinowe - 30-10% oliwinu
  • piroksenity, hornblendyty, biotytyty - 10-0% oliwinu
DUNITY i PERYDOTYTY
 

Dunity i perydotyty są ultrazasadowymi skałami magmowymi zbudowanymi w przewadze z oliwinów i piroksenów. Mogą im towarzyszyć zmienne ilości amfiboli, chromitu, magnetytu i ilmenitu. Chromity występują w tych skałach w postaci szlirów. Oliwiny są w różnym stadiach zmian autometamorficznych prowadzących do serpentynizacji. W wyniku tego procesu oliwiny przechodzą w minerały metamorficzne - antygoryt, chryzotyl lub lizardyt. Zmienione skały noszą nazwę serpentynitów.

Opis

Dunity i perydotyty są skałami ciemnymi, zielonkawoczarnymi lub brunatnordzawymi. W miarę postępu serpentynizacji nabierają barw jasnozielonych, poprzerastanych żyłami magnezytu, opalu i chalcedonu. Skały maja teksturę i strukturę ziarnistą, bezładną lub uporządkowaną z ułożenia blaszek i włókien minerałów z grupy serpentynu.

Występowanie

Perydotyty i dunity tworzą się w górnym płaszczu Ziemi dlatego ich występowanie na powierzchni najczęściej jest związane z procesami tektonicznymi. Zwykle występują one na powierzchni terenu jako część sekwencji ofiolitowych, czyli fragmentów skorupy oceanicznej oderwanej od niej w procesie subdukcji i dołączonych do skorupy kontynentalnej. Mogą także tworzyć niezgodne intruzje. Skały te nie tworzą się w skorupie ziemskiej dlatego nie ma ich odpowiedników wylewnych i piroklastycznych. Jak już wspomniano skały te z reguły są w różnym stopniu zmienione przez procesy serpentynizacji. Znamiennym jest, że w otoczeniu tych skał nie obserwuje się stref zmian kontaktowych (termicznych). Wskazuje to na kontakty tektoniczne.

W Polsce skały klasy perydotytu spotkamy w sudeckich masywach ofiolitowych - Szklar, Nowej Rudy, Braszowic-Brzeźnicy i Ślęży. Są to najczęściej słabo zmetamorfizowane perydotyty lub serpentynity o niskim stopniu zaawansowania autometamorfizmu oliwinów. W obrazie mikroskopowym skały te często posiadają naprzemian enklawy skał pierwotnych oraz skał o różnym zaawansowaniu serpentynizacji.

Kimberlity będące skałami kominów wulkanicznych, w których występują diamenty są uważane za rodzaj perydotytów.

PIROKSENITY i HORNBLENDYTY
 

Piroksenity i Hornblendyty są ultrazasadowymi skałami magmowymi zbudowanymi odpowiednio w przewadze z piroksenów lub amfiboli.

Piroksenit
Fig. 1. Piroksenit; Stara Bystrzyca, kra sowiogórska (Sudety)

Opis

Piroksenity i hornblendyty są skałami ciemnymi o barwie brunatnoczarnej, brunatnoszarej lub zielonej. Mają teksturę fanerokrystaliczną, a strukturę zbitą, ziarnistą i bezładną. Są zbudowane prawie wyłącznie z piroksenów lub amfiboli. Jako domieszki zawierają hornblendę, biotyt, chromit i magnetyt. Wśród minerałów wtórnych pojawiają się chloryty, minerały z grupy serpentynu i urality - powstałe w wyniku procesu uralityzacji (przemiana piroksenów w amfibole). Wśród piroksenów występują: bronzyt, hipersten i diallag.

Występowanie

Piroksenity na terenie Polski piroksenity na małych obszarach Sudetów w Górach Bialskich, Rudawach Janowickich, w okolicy Sobótki, gdzie występują w sekwencjach ofiolitowych razem ze skałami z klasy gabra i bazaltu.

Bibliografia

Majerowicz A., Wierzchołowski B., 1990. Petrologia skał magmowych. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Ryka W., Maliszewska A., 1982. Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa
Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 1 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 2 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 3
 
 

Materiały wstępne

 
 
 
 
 
 
Tabela geochronologiczna (upr.) b/w
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) basic colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) full colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna
 
 
 

Skały magmowe

 
 
Klasyfikacja skał magmowych
 
dokument pdf
Skały magmowe (prezentacja)
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Krzemiany_wyspowe (oliwiny, granaty, topaz)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały plutoniczne:
 
 
 
 
Granitoidy (granit, granodioryt, tonalit)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały wulkaniczne:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały żyłowe:
 
 
 
 
Aplity, lamprofiry
 
 
 
 
..

Skały osadowe

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Minerały skał osadowych
 
 
 
 
 
Skały okruchowe
 
 
 
 
 
 
 
Struktury sedymentacyjne skał okruchowych - prezentacja
 
Skały węglanowe
 
Wapienie (wstęp)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały krzemionkowe
 
Martwice krzemionkowe i gejzeryty
 
 
Rogowce (radiolaryty, gezy, spongiolity)
 
 
Opoki
 
 
 
 
 
 
Ewaporaty
 
 
 
 
Skały alitowe, fosforanowe
 
 
 
 
 

Skały metamorficzne

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
epidot
 
 
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - materiały do ćwiczeń
 
dokument pdf
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - prezentacja
 
 
dokument pdf
Produkty metamorfizmu regionalnego
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty ultrametamorfizmu
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu termicznego
 
 
Skarny
 
 
Hornfelsy
 
 
 
 
Produkty dynamometamorfizmu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu impaktytowego
 
 
 
 
 
 
Materiały do ćwiczeń cz. II
 
dokument pdf
Prezentacja Metamorfizm II
 
dokument pdf

Wyniki kolokwium

 
 
kolokwium ze skał OSADOWYCH (22.01.2018)
 
Wszystkie