Minerały główne skał magmowych: skaleniowce

Tomasz Bartuś

Skaleniowce (in. skalenoidy, foidy) są minerałami podobnymi do skaleni (zob. plagioklazy, skalenie potasowe) jednak są od nich znacznie uboższe w krzemionkę. Gdy magma jest bogata w krzemionkę - wtedy krystalizują skalenie, gdy jest uboga - tworzą się skaleniowce. Minerały te moga w związku z tym występować wyłącznie w skałach zasadowych, w których na próżno szukać kwarcu. Z kolei w skałach kwaśnych takich jak np. granitoidy na próżno szukać skaleniowców. Jeśli krzemionki w magmie było dużo (o czym świadczy zawartość kwarcu), z pewnością krystalizowały skalenie, a nie skaleniowce. Najważniejszymi przedstawicielami tej grupy minerałów są leucyt, nefelin i sodalit.

LEUCYT

K[AlSi₂O₆]

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać kryształów: leucyt krystalizuje w układzie regularnym.
Pokrój kryształów: dwudziestoczterościan deltoidowy.
Barwa: kryształy bezbarwne, białe lub szare.
Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: szara.
Twardość: 5,5-6,0.
Łupliwość: brak, przełam nierówny.
Gęstość: 2,45-2,5 g/cm³.

WYSTĘPOWANIE

Leucyt występuje w skałach magmowych ubogich w krzemionkę, a bogatych w potas, oraz w produktach erupcji wulkanicznych np. we współczesnych lawach Wezuwiusza.

NEFELIN

Na[AlSiO₄]

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać kryształów: nefelin krystalizuje w układzie heksagonalnym.
Pokrój kryształów: tabliczkowy lub słupkowy.
Barwa: kryształy białe lub szare, rzadziej z odcieniem różowym, zielonym lub żółtym.
Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: biała.
Twardość: 5,5-6,0.
Łupliwość: brak, przełam nierówny.
Gęstość: 2,5-2,6 g/cm³.

Nefelin występuje w skałach magmowych ubogich w krzemionkę, a bogatych w sód np. fojalitach, fonolitach i innych. Jest on również składnikiem dolnośląskich bazanitów i nefelinitów.

SODALIT

Na₈[C_l2(AlSiO₄)₆]

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać kryształów: regularny.
Pokrój kryształów: izometryczny lub słupkowy.
Barwa: różne odcienie niebieskości, szary, brązowy, żółtawy, bywa bezbarwny, fioletowoniebieska z białymi, zielonymi, czerwonymi, różowymi żyłkami.
Połysk: szklisty, czasem tłusty.
Rysa: biała, czasami bladoniebieska.
Twardość: 5,5-6,0.
Łupliwość: niewyraźna.
Przełam: nierówny, muszlowy.
Gęstość: 2,14-2,40 g/cm³.

WYSTĘPOWANIE

Sodalit występuje w skałach magmowych np. fonolitach oraz w sjenitach i trachitach. Jest składnikiem metasomatycznie zmienionych wapieni i innych skał osadowych. Współwystępuje z nefelinem, leucytem, tytanitem.

Tomasz Bartuś