Łupki metamorficzne


Tomasz Bartuś



Łupki metamorficzne to duża grupa skał o teksturze lepidoblastycznej lub lepido-granoblastycznej, drobno lub średnioblastycznej oraz strukturze łupkowej. Obejmuje między innymi fyllity, łupki chlorytowe, łyszczykowe (w tym serycytowe), grafitowe, talkowe i inne. Skały tej grupy tworzą się w wyniku przemian niskiego (facja zieleńcowa) oraz średniego stopnia metamorfizmu (facja amfibolitowa).

FYLLITY
 

Fyllity to drobnoblastyczne skały powstające w wyniku zmetamorfizowania skał ilastych w warunkach niskiego ciśnienia i niskich temperatur (facja zieleńcowa). Często są podobne do silnie zdiagenezowanych skał ilastych (Fig. 1). Mają barwy szare, niebieskawe, zielonkawe, brunatnawe z wyraźnym połyskiem jedwabistym od blaszek serycytu. Posiadają tekstury lepidoblastyczne, homeoblastyczne i drobnoblastyczne, a czasami heteroblastyczne i porfiroblastyczne. Struktury łupkowe o wyraźnej foliacji, częste zafałdowania, nierówne powierzchnie oddzielności. Skład mineralny jest nierozpoznawalny gołym okiem, co jest głównym powodem odróżnienia tej grupy skał od pozostałych (krystalicznych) łupków metamorficznych. W składzie mineralnym typowo dominuja serycyt, chloryty. Ponad to moga występować: kwarc, albit, kalcyt i pył grafitowy. Gdy kwarc zaczyna dominować (>50%) to skałę taką nazywamy fyllitem kwarcowym. Jeśli zaczynają dominować składniki węglanowe (>50%) to skałę nazywamy marmurem. W warunkach silniejszego stopnia metamorfizmu, minerały ilaste przechodzą w miki (biotyt, muskowit) i epidot albo w skalenie potasowe. Takie fyllity mogą powstawać także ze skał o typie mułowców, drobnoziarnistych piaskowców, a nawet arkoz (Ryka & Maliszewska 1982; Bolewski & Parachoniak 1986).

Fyllit
Fig. 1. Fyllit; Święcko, metamorfik kłodzki (Sudety)
ŁUPKI CHLORYTOWE
 

Łupki chlorytowe składają się głównie z chlorytów, co przesądza o ich seledynowo-oliwkowej barwie i niewielkiej twardości (Fig. 2-4). Powstają w facji zieleńcowej z osadów ilastych. Podrzędnie występują w nich kalcyt i kwarc. Często tworzy on mniejsze bądź większe soczewki otoczone przez lepidoblasty chlorytów.

Łupek chlorytowy
Fig. 2. Łupek chlorytowy; Święcko, metamorfik kłodzki (Sudety)
Łupek chlorytowy
Fig. 3. Łupek chlorytowy; Święcko, metamorfik kłodzki (Sudety)
Łupek chlorytowo-serycytowy
Fig. 4. Łupek chlorytowo-serycytowy, widoczny połysk jedwabisty, dewon; kopalnia "Dewon", Jarnołtówek (kulm morawski)
Zafałdowania w łupku chlorytowo-serycytowym
Fig. 5. Zafałdowania w łupku chlorytowo-serycytowym, dewon; kopalnia "Dewon", Jarnołtówek (kulm morawski)
Łupek chlorytowo-serycytowy - zgład
Fig. 6. Łupek chlorytowo-serycytowy - zgład, dewon; kopalnia "Dewon", Jarnołtówek (kulm morawski); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek chlorytowo-biotytowy
Fig. 7. Łupek chlorytowo-biotytowy przewarstwiany blastami kwarcu, zgład, facja amfibolitowa, w dolnej cześci są widoczne duże soczewy kwarcu; Kopalnia "Anna Maria", Przecznica (metamorfik izerski); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek chlorytowo-biotytowy
Fig. 8. Łupek chlorytowo-biotytowy, zgład, facja amfibolitowa; kamieniołom łupków, Kotlina (metamorfik izerski); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
ŁUPKI ZIELEŃCOWE
 

Łupki zieleńcowe powstają w warunkach facji zieleńcowej w wyniku metamorfizmu zasadowych skał magmowych, głównie bazaltoidów, melafirów oraz tufów i tufitów, więcej zob. zieleńce.

ŁUPKI TALKOWE
 

Łupki talkowe są produktami metamorfizmu zasadowych skał magmowych, które są zasobne w MgO i FeO. Odznaczają się wysoką zawartością talku, któremu często towarzyszą chloryty, minerały z grupy serpentynu, aktynolit, magnetyt i dolomit. Są tłuste w dotyku.

Łupek talkowo-chlorytowy
Fig. 9. Łupek talkowo-chlorytowy; Przełęcz Kapella k. Dziwiszowa, metamorfik kaczawski (Sudety); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek talkowo-chlorytowy
Fig. 10. Zgład łupka talkowo-chlorytowego; Przełęcz Kapella k. Dziwiszowa, metamorfik kaczawski (Sudety); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
ŁUPKI ŁYSZCZYKOWE
 

Łupki łyszczykowe (mikowe) to duża grupa skał powstających głównie w facji amfibolitowej, choć niektóre odmiany moga zahaczać o fację zieleńcową. Należą do niej łupki serycytowe, biotytowe, muskowitowe, dwumikowe i inne.

Łupek łyszczykowy
Fig. 11. Łupek łyszczykowy; Stronie Śląskie (metamorfik Lądka-Śnieżnika)

Łupki łyszczykowe (mikowe) powstaje w nieco głębszych strefach metamorfizmu niż inne łupki. Głównymi składnikami są miki, obok których mogą wystąpić kwarc, plagioklazy, chloryty, granaty, magnetyt i inne. W zależności od przeważającego składnika wyróżniamy łupki serycytowe, muskowitowe bądź biotytowe. Tekstury lepido- i lepido-granoblastyczne. Łupki serycytowe mają cechy swego głównego składnika - serycytu. Jeżeli współwystępuje z chlorytem, mówimy o łupkach serycytowo-chlorytowych.

Łupek serycytowy z granatami
Fig. 12. Łupek serycytowy z granatami; kopalnia "Polski Łupek Serycytowy", Krobica (metamorfik izerski)
Łupek serycytowy z granatami
Fig. 13. Łupek serycytowy z granatami; Kłodno k. Radochowa (metamorfik Lądka-Śnieżnika)
Łupek serycytowo-biotytowy z granatami
Fig. 14. Łupek serycytowo-biotytowy z granatami (zgład); kopalnia "Polski Łupek Serycytowy", Krobica (metamorfik izerski); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek mikowy ze staurolitem
Fig. 15. Łupek serycytowy ze staurolitem, Ostružná, jednostka Keprnika (Sudety, Rep. Czeska)
Łupek pirytonośny
Fig. 16. Łupek serycytowo-chlorytowy z pirytem (łupek pirytonośny); Wieściszowice, Jeziorka Kolorowe, metamorfik Rudaw Janowickich (Sudety)
ŁUPKI GRAFITOWE
 

Łupki grafitowe powstają z przeobrażenia skał osadowych bogatych w substancję węglistą lub bituminy. Mają barwy czarne. Gdy są produktami metamorfizmu w facji zieleńcowej mają wtedy najczęściej niewielką zwięzłość. Gdy jednak ciśnienie i temperatura rosną, skały często przechodzą w zwięzłe paragnejsy grafitowe (Fig. 4).

Łupek/paragnejs grafitowy
Fig. 17. Łupek / paragnejs grafitowy (facja amfibolitowa), widoczne zafałdowane laminy bogate w kwarc; Kąty Bystrzyckie, metamorfik Lądka-Śnieżnika (Sudety); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH
Łupek grafitowy z pirytem
Fig. 18. Łupek grafitowy z pirytem; Staré Město pod Sněžníkem, kamieniołom "Konstantin", Velke Vrbno, Jeseniki (Sudety)
ŁUPKI KWARCYTOWE
 

Łupki kwarcytowe powstają z metamorfizmu mułowców i drobnoziarnistych piaskowców oraz niektórych osadowych skał krzemionkowych w wyniku ich metamorfizmu w warunkach facji amfibolitowej. Cechą charakterystyczną tych skał jest duża twardość (Fig. 19).

Łupek kwarcytowy
Fig. 19. Łupek kwarcytowy; kopalnia łupków kwarcytowych w Jegłowej (Sudety)
ŁUPKI KWARCOWO-SKALENIOWE
 

Łupek kwarcowo-skaleniowy
Fig. 20. Łupek kwarcowo-skaleniowy, zgład, facja amfibolitowa; kamieniołom "Kozia Hala", Dusznik-Zdrój (metamorfik Orlicko-Bystrzycki); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek kwarcowo-skaleniowo-serycytowy
Fig. 21. Łupek kwarcowo-skaleniowo-serycytowy, facja amfibolitowa; kamieniołom "Łupki kolorowe", Jawornica k. Lewina Kłodzkiego (metamorfik Orlicko-Bystrzycki); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek kwarcowo-skaleniowo-serycytowy
Fig. 22. Łupek kwarcowo-skaleniowo-serycytowy (widok wzdłuż płaszczyzny foliacji), facja amfibolitowa; kamieniołom "Łupki kolorowe", Jawornica k. Lewina Kłodzkiego (metamorfik Orlicko-Bystrzycki); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek kwarcowo-skaleniowo-serycytowy
Fig. 23. Łupek kwarcowo-skaleniowo-serycytowy (widok wzdłuż płaszczyzny foliacji), facja amfibolitowa; kamieniołom "Łupki kolorowe", Jawornica k. Lewina Kłodzkiego (metamorfik Orlicko-Bystrzycki); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
Łupek kwarcowo-skaleniowy z grafitem
Fig. 24. Łupek kwarcowo-skaleniowy z grafitem, facja amfibolitowa; kamieniołom "Łupki kolorowe", Jawornica k. Lewina Kłodzkiego (metamorfik Orlicko-Bystrzycki); coll. Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki AGH, Fot. J. Wrzak
ŁUPKI AMFIBOLITOWE
 

Bibliografia

Bolewski A., Parachoniak W., 1986. Zarys petrografii. Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie, Kraków.
Majerowicz A., Wierzchołowski B., 1990. Petrologia skał magmowych. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Ryka W., Maliszewska A., 1982. Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 1 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 2 Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny. Tom 3
 
 

Materiały wstępne

 
 
 
 
 
 
Tabela geochronologiczna (upr.) b/w
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) basic colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna (upr.) full colours
 
dokument pdf
Tabela geochronologiczna
 
 
 

Skały magmowe

 
 
Klasyfikacja skał magmowych
 
dokument pdf
Skały magmowe (prezentacja)
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Krzemiany_wyspowe (oliwiny, granaty, topaz)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały plutoniczne:
 
 
 
 
Granitoidy (granit, granodioryt, tonalit)
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały wulkaniczne:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały żyłowe:
 
 
 
 
Aplity, lamprofiry
 
 
 
 
..

Skały osadowe

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Minerały skał osadowych
 
 
 
 
 
Skały okruchowe
 
 
 
 
 
 
 
Struktury sedymentacyjne skał okruchowych - prezentacja
 
Skały węglanowe
 
Wapienie (wstęp)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Skały krzemionkowe
 
Martwice krzemionkowe i gejzeryty
 
 
Rogowce (radiolaryty, gezy, spongiolity)
 
 
Opoki
 
 
 
 
 
 
Ewaporaty
 
 
 
 
Skały alitowe, fosforanowe
 
 
 

Skały metamorficzne

 
 
Główne minerały:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
epidot
 
 
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - materiały do ćwiczeń
 
dokument pdf
Wstęp do metamorfizmu, minerały, struktury i tekstury - prezentacja
 
 
dokument pdf
Produkty metamorfizmu regionalnego
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty ultrametamorfizmu
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu termicznego
 
 
Skarny
 
 
Hornfelsy
 
 
 
 
Produkty dynamometamorfizmu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Produkty metamorfizmu impaktytowego
 
 
 
 
 
 
Materiały do ćwiczeń cz. II
 
dokument pdf
Prezentacja Metamorfizm II
 
dokument pdf

Wyniki kolokwium

 
 
kolokwium ze skał OSADOWYCH (22.01.2018)
 
Wszystkie