Andezyty są skałami subwulkanicznymi lub wylewnymi składem mineralnym odpowiadającymi plutonicznym diorytoidom (Bolewski & Parachoniak 1988; Majerowicz & Wierzchołowski 1990). Z reguły mają barwę szarą bądź szaro-niebieskawą na powierzchni świeżej i szarobrunatną na powierzchni zwietrzałej. Zawsze mają teksturę porfirową. Stuktura może być bezładna bądź kierunkowa z mniej lub bardziej widoczną lineacją mineralną, masywna, zbita. Andezyty są szczególnym przypadkiem porfirów. W afanitowej masie skalnej mamy zanurzone prakryształy (fenokryształy), wśród których dominują: plagioklazy (labrador-andezyn) (objętościowo więcej niż 50%) oraz amfibole i pirokseny. Pojawiają się także skalenie potasowe, ilmenit, apatyt, magnetyt, a w niektórych odmianach kwarc lub oliwin.
Fig. 1. Andezyt; Góra Wżar, Kluszkowce (pieniński pas skałkowy)Fig. 2. Prakryształy plagioklazów (jasne), amfiboli (czarne minerały o pokroju słupowym) oraz piroksenów (czarne minerały o pokroju krótkosłupowym) w cieście skalnym w andezycie; Góra Wżar, Kluszkowce (pieniński pas skałkowy)
W wyniku oddziaływania roztworów hydrotermalnych andezyty ulegają procesowi propilityzacji (Bolewski & Parachoniak 1988). Polega on na przeobrażeniu plagioklazów w albit, czemu towarzyszy powstanie epidotu (niekiedy wykształconego jako różowy piemontyt). Minerały femiczne zostają zastąpione chlorytem, minerałami z grupy serpentynu, kalcytem, tlenkami żelaza i minerałami tytanu. Mogą się tworzyć także kwarc, aktynolit, zeolity i piryt. Z propilityzacją wiąże się także okruszcowanie skał złotem rodzimym. Z taką sytuacją mamy np. do czynienia w szlachtowskim obszarze eksploatacji kruszców w okolicach Szczawnicy-Zdroju w Pieninach (Bartuś & Kuś 2010).
Występowanie
Występowanie andezytów związane jest ze strefami rowów oceanicznych otaczających kontynenty i ze strefami subdukcji (Andel 2010). Dochodzi w nich do kolizji skorupy oceanicznej zbudowanej ze skał bazaltowych ze skorupą kontynentalną zbudowaną z lżejszych skał granitowych. Cięższe skorupa bazaltowa stromo zagłębia się pod kontynenty i na głębokości 300-700 km dochodzi do jej przetapiania. Miejsca położone ponad strefami destrukcji skorupy oceanicznej nazywane są strefami Benioffa. W wyniku dużych ciśnień spowodowanych głębokością oraz nasuwaniem skorupy oceanicznej pod kontynenty dochodzi do wstrząsów tektonicznych, a ponad strefami Benioffa tworzą się wulkany. W modelu subdukcji typu andyjskiego wulkany tworzą się pod skorupą kontynentalną na lądzie, zaś w modelach subdukcji typu japońskiego i mariańskiego na oceanie tworzy się pas wysp wulkanicznych (Golonka 2022). Odcięte części oceanów położone pomiędzy kontymnentami a łukami wysp wulkanicznych nazywane są morzami marginalnymi albo basenami załukowymi. W wyniku przetapiania skał bazaltowych, asymilacji głębokomorskich osadów oceanicznych oraz fragmentów skał budujących skorupę kontynentalną dochodzi do zmiany składu magmy na bardziej kwaśny od magm bazaltowych stref akrecji. Wulkany łuków wysp wyrzucają lawy andezytowe o składzie pośrednim pomiędzy skałami oceanicznymi a kontynentalnymi.
Odmiany andezytów o strukturze bezładnej są interpretowane jako utworzone w komorach magmowych lub w pokrywach lawowych o małej mobilności. Odmiany o wyraźnej lineacji mineralnej są opisywane jako wypełnienia kominów wulkanicznych lub mobilnych potoków lawowych. Andezyty zawierają minerały femiczne, które mają własności ferromagnetyczne. Znane są miejsca, np. góra Wżar (Wdżar, 766 m n.p.m. na granicy Gorców i Pienin), w których, prawdopodobnie na skutek uderzenia piorunem, doszło do lokalnego przemagensowania skał, które obecnie wykazują niewielkie anomalie magnetyczne.
Bibliografia
Andel (van) T.H., 2010. Nowe spojrzenie na starą planetę. Zmienne oblicze Ziemi. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bartuś, T., Kuś, T., 2010. An exploitation area of Szlachtowa ore as an element of the future Pieniny Geopark. Geoturystyka, 2(21). Kraków, 35−58. [pdf].
Bolewski A., Parachoniak W., 1988. Petrografia. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Golonka J., 2022. Architektura strefy subdukcji. W: Słomka T. (red.), Geologia. Ziemia i procesy endogeniczne. Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie, Kraków.
Majerowicz A., Wierzchołowski B., 1990. Petrologia skał magmowych. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Ryka W., Maliszewska A., 1982. Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
